Karta charakterystyki substancji niebezpiecznej, karta charakterystyki preparatu niebezpiecznego, MSDS (skrótowiec od ang. material safety data sheet), SDS (ang. safety data sheet)[1] – dokument zawierający opis zagrożeń, które może spowodować określona substancja lub mieszanina chemiczna (dawniej preparat), a także podstawowe dane fizykochemiczne na jej temat. Jej podstawowym celem jest informowanie o potencjalnych zagrożeniach związanych z daną substancją (mieszaniną), metodach ich zapobiegania i procedurach jakie należy wykonać w razie wystąpienia skażenia opisywaną substancją (mieszaniną).
Status prawny
Dokument ten w krajach Unii Europejskiej, NAFTA i wielu innych musi być obowiązkowo sporządzany przez producentów chemikaliów dla sprzedawanych przez nich niebezpiecznych substancji i preparatów i przekazywany każdemu nabywcy. Karta charakterystyki musi być zawsze dostępna podczas ich transportu, używania i przechowywania. Odbiorcy takich substancji i preparatów mają obowiązek przechowywać kartę w taki sposób, aby każda osoba mająca z nimi do czynienia mogła w dowolnej chwili zapoznać się z zagrożeniami opisanymi w karcie.
Zawartość i struktura kart charakterystyki jest normowana przepisami prawa, różnymi dla krajów UE i NAFTA.
Unia Europejska
W Europejskim Obszarze Gospodarczym układ karty charakterystyki i jej niezbędną zawartość definiuje Rozporządzenie WE 1907/2006 REACH, paragraf 31, załącznik II, który został zmieniony Rozporządzeniem WE 2015/830 z dnia 28.05.2015 r. ze sprostowaniem z dnia 17.01.2017 r. (zastępujące rozporządzenie (UE) nr 453/2010) oraz rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywy Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE z dnia 18 grudnia 2006 roku.
Karta charakterystyki zgodna z REACH zawiera datę sporządzenia, datę aktualizacji, numer wersji i następujące numerowane punkty[2][3]:
Sekcja 1: Identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa
1.1. Identyfikator produktu
1.2. Istotne zidentyfikowane zastosowania substancji lub mieszaniny oraz zastosowania odradzane
1.3. Dane dotyczące dostawcy karty charakterystyki
1.4. Numer telefonu alarmowego
Sekcja 2: Identyfikacja zagrożeń
2.1. Klasyfikacja substancji lub mieszaniny
2.2. Elementy oznakowania
2.3. Inne zagrożenia
Sekcja 3: Skład/informacja o składnikach
3.1. Substancje
3.2. Mieszaniny
Sekcja 4: Środki pierwszej pomocy
4.1. Opis środków pierwszej pomocy
4.2. Najważniejsze ostre i opóźnione objawy oraz skutki narażenia
4.3. Wskazania dotyczące wszelkiej natychmiastowej pomocy lekarskiej i szczególnego postępowania z poszkodowanym
Sekcja 5: Postępowanie w przypadku pożaru
5.1. Środki gaśnicze
5.2. Szczególne zagrożenia związane z substancją lub mieszaniną
5.3. Informacje dla straży pożarnej
Sekcja 6: Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska
6.1. Indywidualne środki ostrożności, wyposażenie ochronne i procedury w sytuacjach awaryjnych
6.2. Środki ostrożności w zakresie ochrony środowiska
6.3. Metody i materiały zapobiegające rozprzestrzenianiu się skażenia i służące do usuwania skażenia
6.4. Odniesienia do innych sekcji
Sekcja 7: Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie
7.1. Środki ostrożności dotyczące bezpiecznego postępowania
7.2. Warunki bezpiecznego magazynowania, w tym informacje dotyczące wszelkich wzajemnych niezgodności
7.3. Szczególne zastosowanie(-a) końcowe
Sekcja 8: Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej
8.1. Parametry dotyczące kontroli
8.2. Kontrola narażenia
Sekcja 9: Właściwości fizyczne i chemiczne
9.1. Informacje na temat podstawowych właściwości fizycznych i chemicznych
9.2. Inne informacje
Sekcja 10: Stabilność i reaktywność
10.1. Reaktywność
10.2. Stabilność chemiczna
10.3. Możliwość występowania niebezpiecznych reakcji
10.4. Warunki, których należy unikać
10.5. Materiały niezgodne
10.6. Niebezpieczne produkty rozkładu
Sekcja 11: Informacje toksykologiczne
11.1. Informacje dotyczące działań toksycznych
Sekcja 12: Informacje ekologiczne
12.1. Toksyczność
12.2. Trwałość i zdolność do rozkładu
12.3. Zdolność do bioakumulacji
12.4. Mobilność w glebie
12.5. Wyniki oceny właściwości PBT i vPvB
12.6. Inne szkodliwe skutki działania
Sekcja 13: Postępowanie z odpadami
13.1. Metody unieszkodliwiania odpadów
Sekcja 14: Informacje dotyczące transportu
14.1. Numer UN (Numer ONZ)
14.2. Prawidłowa nazwa przewozowa ONZ
14.3. Klasa(-y) zagrożenia w transporcie
14.4. Grupa pakowania
14.5. Zagrożenia dla środowiska
14.6. Szczególne środki ostrożności dla użytkowników
14.7. Transport luzem zgodnie z załącznikiem II do konwencji MARPOL i kodeksem IBC
Sekcja 15: Informacje dotyczące przepisów prawnych
15.1. Przepisy prawne dotyczące bezpieczeństwa, zdrowia i ochrony środowiska specyficzne dla substancji lub mieszaniny
15.2. Ocena bezpieczeństwa chemicznego
Sekcja 16: Inne informacje
Kraje NAFTA
W krajach NAFTA (Stany Zjednoczone, Kanada, Meksyk) podstawowym dokumentem normującym zawartość MSDS-ów jest norma ANSI Z400.1-2004[4]. W przypadku eksportu/importu chemikaliów z UE do krajów NAFTA i z krajów NAFTA do UE producenci są zmuszeni dołączać do nich dwa różne dokumenty MSDS, jeden zgodny z normami UE i drugi z normami NAFTA. Istnieje wprawdzie norma ISO definiująca międzynarodowy standard tych dokumentów, nie jest on jednak w pełni respektowany przez kraje NAFTA i UE[5].
Zgodnie z normą ANSI karta charakterystyki powinna zawierać sekcje odpowiadające na następujące pytania[4]:
- Co to za materiał? (skład chemiczny, prawidłowy wygląd, nazwa, producent, podstawowe dane fizyczne i chemiczne itp.)
- Co zrobić natychmiast po wystąpieniu zagrożenia? (krótki opis najpoważniejszych zagrożeń i opis jak sobie z nimi szybko poradzić + zwykle dane kontaktowe do osoby odpowiedzialnej)
- Co powinno się zrobić w razie wystąpienia zagrożenia? (szczegółowy opis działań, które należy podjąć w razie zatrucia/pożaru/skażenia)
- Jak uniknąć potencjalnych zagrożeń? (sposoby prawidłowego przechowywania i transportowania, lista potencjalnych czynników ryzyka)
- Inne pożyteczne informacje (zwroty ryzyka, szczegółowe dane fizyczne i chemiczne itp.)
Norma ISO 11014-1 definiuje układ karty charakterystyki w bardziej precyzyjny sposób. Zgodnie z tą normą powinna ona zawierać:[5]
- nazwę produktu i dane jego producenta
- skład chemiczny
- zwroty ryzyka
- procedurę pierwszej pomocy
- procedurę gaszenia
- procedurę działania w razie wycieku i skażenia
- sposoby przechowywania i posługiwania się
- opis niezbędnych środków ostrożności przy kontakcie
- właściwości fizykochemiczne
- informacje o trwałości i reaktywności
- informacje o toksyczności
- informacje ekologiczne
- uwagi na temat utylizacji lub neutralizacji
- informacje o prawidłowym transporcie
- informacje na temat regulacji prawnych dotyczących substancji
- pozostałe informacje.
Przypisy
