Aquel article es inacabat. Es en fasa d'escritura o de reconstruccion importanta. i.) Son estat actual es provisòri, e se deu prendre amb prudéncia. ii.) Una version melhorada es en preparacion e deuriá èsser disponibla dins pauc de temps. iii.) Per ne seguir l'avançament o i participar, consultatz la pagina de discussion.
L'occitan ancian (en filologia occitan medieval) o provençal ancian es una etapa de l'evolucion de la lenga occitana durant l'Edat Mejana, de laquala se troba escrits a partir del sègle xi fins al sègle xv.[2] Dins los tèxtes medievals, l'occitan ancian èra nomenat romans e proensals, malgrat que lo tèrme occitanicus apareguèt al sègle xiii.
3. Limits actuals de l'arpitan (francoprovençal).[4]
4. Limits ancians de l'arpitan (francoprovençal).[5]
5. Limits miègjornals del francés (lenga d'oïl) al s. VIII (linha de Von Wartburg).
6. Limits miègjornals del francés (lenga d'oïl) al s. XIII[3]
7. Limits del breton al s. XIX
}}
8. Pèrdias del breton rapòrt al francés (lenga d'oïl) dempuèi lo s. IX
9. Limit actual de las lengas germanicas.
10. Pèrdias del francés (lenga d'oïl) rapòrt a las lengas germanicas.[3]
11. Recuol de las lengas germanicas rapòrt al francés (lenga d'oïl).
Evolucion lingüistica pendent l'Edat Mejana, mens exact.
Ortografia
L'occitan ancian es escrit amb un alfabet practicament identic a l'occitan modèrne. L'accent tonic s'aplica sus l'ultima sillaba (benesEt), o la penultima sillaba (convivEncia). Al contrari de l'occitan ancian, mantuns accents sus l'antepenultima sillaba foguèron ara desplaçats: mOnegue, monEgue.[6] La caiguda de la n final es un trait compartit amb lo catalan: ma, acció, gascó en luòc de "man", "accion", "gascon".[7] Los articles e los pronoms son sovent elidits aprèp las consonantas: era·m torn en umil vas mos Bel-Senhor char (Bornelh, 48.71); entre·ls desleals barons mi plas rabasta (Cardenal, 461). Las Leys d'Amors constuitisson las primièras tentativas d'estandardizacion per resòlvre los problèmas de derivas ortograficas. L'occitan ancian a doncas conegut cèrtas inovacions graficas, per exemple los digrafs ⟨lh⟩ e ⟨nh⟩, que correspondon respectivament als sons [ʎ] e [ɲ] e remplaçan las variantas ⟨eill⟩, ⟨ell⟩ e ⟨nn⟩, ⟨ny⟩.[nòta 2]
Pronóncia
Vocalas
a:
-a-, -a, a- se pronóncia sempre [a].
an se pronóncia [ɑ].
e:
è se pronóncia [ɛ].
e o é se pronóncia [e].
i:
-i, i- se pronóncia [i].
-i- se pronóncia [j].
-i- aprèp un diftong se próncia [ɪ].
o:
o se pronóncia [o] en posicion tonica, [u] en posicion atòna.[nòta 3]
ò se pronóncia [ɔ].
u:
u se pronóncia [y] en posicion tonica.
-u- aprèp una semi-vocala se pronóncia [u].
-u dins un element de diftong o triftong se pronóncia [w].
y:
y aprèp una vocala se pronóncia [j] o [d͡ʒ].
y aprèp una consonanta se pronóncia [i].
Morfologia
Article
genre
cas subjècte singular
cas regim singular
cas subjècte plural
cas regim plural
masculin
lo
lo
li
los
femenin
la
la
las
las
Substantius masculins
occitan modèrn
cas subjècte singular
cas regim singular
cas subjècte plural
cas regim plural
lo mur
lo murs
lo mur
li mur
los murs
lo paire
lo paire(s)
lo paire
li paire
los paires
l’emperaire
l.emperaire
l.emperador
li emperador
los emperadors
lo senhor
lo senher
lo senhor
li senhor
los senhors
lo lairon
lo laire
lo lairon
li lairon
los lairons
l’enfant
l.enfans
l.enfant
li enfans
los enfants
Substantius femenins
occitan modèrn
cas subjècte singular
cas regim singular
cas subjècte plural
cas regim plural
la maire
la maire
la maire
las maires
las maires
la dòna
la domna
la domna
las domnas
las domnas
la flor
la flors
la flor
las flors
las flors
la sòrre
la sor
la seror
las serors
las serors
Lexic e lexicografia
Lo purmèr diccionari de la lenga vielha qu’estó l’Essai de glossaire occitanien d’Enric Pascal de Ròcaguda, venguèt puish l’òbra de Francés Rainoard: Le Lexique Roman. Suplements qu'eston publicats per Emil Levy.
Un Dictionnaire de l'occitan médiéval qu’ei a publicà's a l'Universitat de Munic.
Literatura
Los tèxtes mei coneguts que son las cantas deus Trobadors.
Tèxtes non literaris
Qu’aperan scripta las escrituras non literàrias de l'occitan ancian.
Exemple
12 de setembre de 1317 : Contracte per loquau Fors de Padern, Odet de Padern son hilh, Bernard de Gelas, aute Fors de Padern, Bertrand de Balh, donzels, prometen a Pèire d'Òrta, en favor del maridatge de Berart d'Òrta, son hilh, damb Na Longa, filha de Fors de Pardern, dos cents cinquanta liuras (moneda de l'avesque d'Agen), un còp pagadas, e cinquanta sòus de renda[10].
Notum sit qu'En Fors de Padern, En Odet de Padern, son filh, ab voluntat et ab authoritat deudit son pay que estan au Miralh, en la parroquia de Sente-Marie d'Ambrus, En Bernard de Gelas, senhor d'Ambrus en sa partide, En Fors de Padern que esta à Montgalhard, En Bertrand deu Balh que esta pres Viana, donzels, cascun per lo tout, et que l'un no sen reclamera per l'autre, ne per nulh garent, donen, et au promes render et pagar per ferme et per leyal stipulation au Pes d'Orta que esta à Viana, et à son ordenh, o à son sert commandament portader de questa present carta, dus cent cinquante liures de bos arnaudens dotals, so es assaver cinquante liures arnaudens de si al des quinse apres la prumere feste de Sent-Miquel de Septembre qui sera, et austres cinquante liures Arnaudens dens las octaves de la prumere feste de Pentacoste que sera, en pads, et chens tout prolongament, et austres cinquante liures arnaudens [dens las octaves] de la prumere feste de Pentacoste que sera en un an, et de qui en avant d'an en an cinquante liures arnaudens entro que ayen complit e payat toutes les dittes dus cens cinquante liure arnaudens en pads, et chens tout prolongament, et plus cinquante sos arnaudens d'arrende cade an qued deven assignar de si des quinze apres la prumere feste de Sent-Miquel de Septembre ;
Et aysso per rason deu matremony fazeder enter Na Lougue de Padern, filhe deudit Fors et seror deudit Oder, enter En Berart d'Orta, filh deudit Pès d'Orta, et si alsdits termis no pagaren ou pagat no l'avian, et al dit Pès d'Orta ou à son ordent no combie far greuge, cost, destard, mession, ne enteresse lesdits deutes, lo prometten esmendar, satisfar et restituir deu tout et gardar de tout dan, en obligant touts et sengles lours bées mobles et no mobles presens et a venirdors où que sien per touts locqs, et outre tout aysso que juran sober lous sancts evangelis de Diu tocats corporallement de lours mans dentres nusas, que tout ainsi com en la present carte es contengut, ac tieran et accompliran chens venir en contre, et chens toute contradiction, et sen entreran tenir ostadgerias dens la ville de Casted Contal à la requeste deudit Pès et de son ordenh, ou de sen sert commendament, et que de qui no eysiran per lours pes ne per lous autruis ostre sa volontat en tro ayen feyt lo complement de la presente carte segon los termes.
Actum fuit hoc in parroquia beatae Mariae d'Ambrus, in loco vocato au Miralh, duodecima die introitus septembris, anno domini millesimo tresecentesimo decimo septimo. Testes sunt lo senhor En Pès de Casteras, prester, En Guilhem Eymerig de Borbotan, en Brus de Seras, Huis de Villeras, Pès de Castilhon, Bertrand de Bedulh, donsels, et ego Bertrandus Palhus, publicus et generalis notarius Agenesii, qui hanc cartam recepi, inquisivi et scripsi, regnantibus Philippo rege Franciae, Edoardo rege Angliae, duco que Aquitaniae, Amaneno episcopo Agenesii.
De notar que lo començament e la fin deu tèxte son en latin.
Bibliografia
Romièu, Andreu (2006). La langue du trobar. Premsas Universitàrias de Bordèu. ISBN 9782867813931.
Nòtas
↑Cèrtes lingüistas pòdon classificar l'occitan coma una lenga iberoromanica.
↑La Cancelariá de Portugal a manlevat aquelas formas durant lo règne d'Alfòns III (1255), posteriorament represas per l'ortografia contemporanèa del portugués.[8] Mai recentament, lo breton faguèt egalament l'us del signe ⟨ilh⟩, reduit a ⟨lh⟩ aprèp i.
↑Sembra que l'o obèrta foguèsse ja passada al son /u/ al sègle xii, mentre que l'o tonica èra manteguda.[9]
↑Paul Fabre (2019). La cançon de la crosada de Guillaume de Tudèle. Lulu Press, p. 292. ISBN 9780244760328.
↑A. G. Rigg, David N. Klausner, Timothy J. McGee (1996). Singing Early Music. The Pronunciation of European Languages in the Late Middle Ages and Renaissance. Indiana University Press, p. 106.
↑Rossana Castano, Saverio Guida, Fortunata Latella (2011). «L'emploi du graphème occitan lh pour représenter la palatale latérale». A: Scène, évolution, sort de la langue et de la littérature d'oc, p. 1053. ISBN 9788883346460.
↑Philippe Tamizey de Larroque, Documents inédits pour servir à l'histoire de l'Agenais, Paris: Auguste Aubry & Bordeaux : Charles Lefebvre, 1875, pp. 41-44
