សង្រ្គាមកម្ពុជា-អេស្ប៉ាញសង្រ្គាមកម្ពុជា-អ៊ីប៊ែរៀ ( អេស្ប៉ាញ : Guerra Ibero-Camboyana ; ហ្វីលីពីន : Digmaang Kambodyano-Espanyol ; ខ្មែរ : សង្គ្រាមកម្ពុជា-អេស្ប៉ាញ) [១] (1593-1597) គឺជាការប៉ុនប៉ងដើម្បីដណ្តើមយក ប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងនាមព្រះបាទ សត្ថាទី១ និង គ្រីស្ទសាសនា នៅកម្ពុជា។ ចំនួនប្រជាជនដោយអាណាចក្រ អេស្ប៉ាញ និង ព័រទុយហ្គាល់ ។ [២] រួមជាមួយនឹងជនជាតិអេស្បាញ ជនជាតិហ្វីលីពីន ជនជាតិហ្វីលីពីនដើមកំណើត ជនជាតិម៉ិកស៊ិក និងទាហានស៊ីឈ្នួលជប៉ុនបានចូលរួមក្នុងការឈ្លានពានកម្ពុជា។ [៣] ផ្ទៃខាងក្រោយប្រទេសនីមួយៗដែលបានចូលរួមក្នុងសង្គ្រាមមានចេតនាខុសគ្នាក្នុងការឈ្លានពានកម្ពុជា។ ជាពិសេស ការជ្រៀតជ្រែករបស់សៀម (ថៃ) និងបេសកកម្មរបស់អេស្ប៉ាញ គឺជាលទ្ធផលនៃការតស៊ូអំណាចរវាងបក្សពួកគូប្រជែងក្នុងរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ [៤] ទាំងជនជាតិអេស្បាញ និងព័រទុយហ្គាល់បានចូលរួមក្នុងការលុកលុយប្រទេសកម្ពុជាដោយសារ ស្តេចភីលីពទី២ បានគ្រប់គ្រងទាំង ប្រទេសអេស្ប៉ាញ និង ព័រទុយហ្គាល់ ជា សហភាព អ៊ីប៊ែរៀ ។ [៥] នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៥៩៣ ស្ដេចសៀម ព្រះបាទ នរេសួន បានវាយប្រហារប្រទេសកម្ពុជា ។ [៦] ក្រោយមកនៅខែឧសភា ឆ្នាំ១៥៩៣ ទាហានសៀម១០ម៉ឺននាក់បានចូលលុកលុយប្រទេសកម្ពុជា។ [៧] ការពង្រីកទឹកដីសៀមកាន់តែកើនឡើង ដែលក្រោយមកបានទទួលការយល់ព្រមពី ប្រទេសចិន បានជំរុញឱ្យស្តេចខ្មែរសត្ថាទី១ ស្វែងរកសម្ព័ន្ធមិត្តនៅក្រៅប្រទេស ទីបំផុតបានរកឃើញវានៅក្នុងអ្នកផ្សងព្រេងជនជាតិព័រទុយហ្គាល់ Diogo Veloso និងសហការីជនជាតិអេស្ប៉ាញ Blas Ruiz de Hernán Gonzáles និង Gregorio Vargas Machuca ។ [៨] អ៊ីប៊ែរៀ បានព្យាយាមនាំយកការពង្រឹងពី ម៉ាឡាកា ព័រទុយហ្គាល់ ប៉ុន្តែមិនបានសម្រេច ហើយដូចគ្នានេះដែរ បានកើតឡើងនៅប្រទេស អេស្បាញ ហ្វីលីពីន ដែលអភិបាលខេត្ត Gómez Pérez Dasmariñas បានច្រានចោលសម្ព័ន្ធភាពជាមួយកម្ពុជា ដោយចូលចិត្តជម្រើស ដើម្បីព្យាយាមដោះស្រាយជម្លោះជាមួយសៀម។ តាមពិត Dasmariñas ទំនងជាចាប់អារម្មណ៍នឹងយុទ្ធនាការមួយនៅ Moluccas ។ ជាលទ្ធផល សៀមវាយយក ក្រុងលង្វែក នៅខែកក្កដា ឆ្នាំ១៥៩៤ ហើយសត្ថាត្រូវគេប្រហារជីវិត ឬភៀសខ្លួនទៅ លាវ ។ [៨] អ៊ីប៊ែរៀ ទាំងបីនាក់ ដែលអមដំណើរដោយ Pantaleón Carnero និង Antonio Machado ត្រូវបានចាប់ខ្លួន និងបញ្ជូនទៅប្រទេសសៀម។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ Veloso និង Vargas បានបញ្ចុះបញ្ចូល នរេនសូ ឱ្យបញ្ជូនពួកគេធ្វើជាទូតទៅកាន់ទីក្រុងម៉ានីល ជាកន្លែងដែលពួកគេបានរត់គេចខ្លួន ខណៈដែល Ruiz និងអ្នកផ្សេងទៀតអាចរឹបអូសបាននូវសារធាតុញៀនដែលដឹកពួកគេជាអ្នកទោស។ ពួកគេទាំងអស់គ្នាបានជួបជុំគ្នាក្នុងទីក្រុងម៉ានីល ជាកន្លែងដែលពួកគេរៀបចំបេសកកម្មយោធា។ [៨] ជម្លោះបេសកកម្មអេស្ប៉ាញលើកដំបូងបានមកដល់នៅឆ្នាំ 1596 ក្នុងកប៉ាល់ចំនួន 3 ក្រោមការបញ្ជារបស់ Juan Juárez Gallinato ដែលមានទាហានអេស្បាញចំនួន 140 នាក់ និងអ្នកកោះហ្វីលីពីនមួយចំនួន និងទាហានស៊ីឈ្នួលគ្រិស្តសាសនាជប៉ុន។ កប៉ាល់របស់ Gallinato ត្រូវបានរុញច្រានចេញដោយព្យុះ ប៉ុន្តែពីរផ្សេងទៀតដែលបញ្ជាដោយ Ruiz និង Veloso បានមកដល់ប្រទេសកម្ពុជា ជាកន្លែងដែលពួកគេបានដឹងថាបល្ល័ង្កត្រូវបានកាន់កាប់ដោយអតីតសេនាប្រមុខរបស់ព្រះ រាមទី១ ។ វត្តមានរបស់អ៊ីប៊ែរៀ បានក្លាយជាបញ្ហាបន្ទាប់ពីពួកគេបានប៉ះទង្គិចជាមួយនិងកម្ចាត់កងកម្លាំងចិនចំនួន 2000 ហើយដោយមើលឃើញពីភាពអរិភាពរបស់ស្តេច Veloso បានណែនាំបេសកកម្មឱ្យវាយលុករាជវាំងរបស់គាត់ហើយចាប់គាត់។ ការវាយលុកនេះមិនបានជោគជ័យទេ ដោយសារស្តេចសោយទិវង្គត ហើយបេសកកម្មត្រូវបង្ខំឱ្យចូលរួមជាមួយ Gallinato ហើយរត់គេចខ្លួន។ បន្ទាប់មក Gallinato បានបញ្ជាឱ្យកងនាវាស្រាវជ្រាវស្វែងរកសម្ព័ន្ធមិត្តនៅក្នុងប្រទេសឡាវ ប៉ុន្តែការបរាជ័យរបស់ពួកគេបានបង្ខំពួកគេឱ្យចាកចេញ ហើយបេសកកម្មបានរំសាយចេញភ្លាមៗបន្ទាប់ពីនោះ។ [៨] [៩] នៅខែតុលាឆ្នាំដដែល រូហ្សី និង វេឡូសូ បានរកឃើញអ្នកស្នងមរតករបស់សត្ថា ដែលជាកូនប្រុសទីពីររបស់គាត់ បរមរាជទី២ ដែលត្រូវបានគាំទ្រដោយ ប្រទេសឡាវ ។ ដោយមានជំនួយរបស់ពួកគេ ស្តេចវ័យក្មេងបានឈ្លានពានប្រទេសកម្ពុជា ហើយត្រូវបានឡើងសោយរាជ្យនៅខែឧសភា ឆ្នាំ 1597។ [១០] ស្តេចបានផ្តល់សិទ្ធិកាន់កាប់ទឹកដីអ៊ីប៊ែរៀ លើខេត្តពីរនៅត្រើយខាងកើត និងខាងលិចទន្លេមេគង្គ ។ [១១] ក្រោយមក Veloso បានទទួលការអនុញ្ញាត និងថវិកាដើម្បីសាងសង់បន្ទាយ ប៉ុន្តែស្ថានភាពនៅតែមិនស្ថិតស្ថេរ។ នៅឆ្នាំ 1599 គាត់បានបញ្ជាកប៉ាល់ចំនួន 4 ពីទីក្រុងម៉ានីល ប៉ុន្តែ 2 ក្នុងចំណោមពួកគេត្រូវបានបំផ្លាញនៅក្នុងព្យុះមួយ។ [១១] ឧត្តមនាវីម៉ាឡេម៉ូស្លីម លាក់ស្មាន ដែលប្រឆាំងនឹងអ៊ីប៊ែរៀ បានឆ្លៀតយកប្រយោជន៍ពីស្ថានភាពនេះ ដើម្បីបង្កឲ្យមានការវាយប្រហារលើបុរសរបស់ពួកគេម្នាក់ឈ្មោះ Luis Ortiz ។ ជនជាតិអេស្បាញបានសងសឹកដោយវាយប្រហារជំរុំម៉ាឡេ [១២] ប៉ុន្តែម៉ាឡេ ចាម និងសម្ព័ន្ធមិត្តរបស់ពួកគេបានវាយប្រហារ និងសម្លាប់ជនជាតិអេស្ប៉ាញ និងព័រទុយហ្គាល់ រួមទាំង ឌីអូហ្គោ វេឡូសូ។ [១៣] [១៤] មានតែជនជាតិហ្វីលីពីនពីរបីនាក់ និងជនជាតិអេស្ប៉ាញម្នាក់ប៉ុណ្ណោះដែលបានរួចរស់ជីវិតពីការសម្លាប់រង្គាល។ [១៥] ដោយសារបរាជ័យ ផែនការអេស្ប៉ាញសម្រាប់ សាសនាគ្រឹស្ត កម្ពុជាត្រូវបរាជ័យ។ [១៦] លាក់ស្មានក្រោយមកត្រូវបានព្រះបរមរាជាទី២ប្រហារជីវិត។ ប្រទេសកម្ពុជាត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយសៀមនៅខែកក្កដា ឆ្នាំ 1599។ [១៧]
|
