Wayombe

Wayombe ni jina linalotumika kuelezea makundi mawili tofauti ya watu barani Afrika. Wanaishi hasa katika nchi za Zambia, Jamhuri ya Kongo, Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo na Angola. Wayombe wanajulikana kwa ustadi wao katika kazi za mikono na sanaa. Wanaume hushiriki katika ufinyanzi, uchongaji na usafishaji wa vyuma, ilhali wanawake hutengeneza vyungu vya udongo. Vifaa maarufu vya sanaa ya Wayombe ni pamoja na sanamu za Nkisi nkonde na sanamu za uzazi za kike zinazoitwa uphemba.

Mnamo mwaka 1981, Wayombe walikadiriwa kufikia watu wapatao 15,000, wakiishi katika eneo la ukubwa wa square mile 625 (km² 1 620).^[1] Wayombe ni miongoni mwa makundi sita ya wageni waliovamia Watumbuka baada ya mwaka 1760. Kundi lingine la watu pia huitwa Wayombe, wanaoishi katika sehemu za kusini-magharibi mwa Jamhuri ya Kongo, huku wengine wakiwa katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo na Angola.^[2] Kundi hili lina uhusiano wa moja kwa moja na watu wa Wakongo.

Wayombe wanajihusisha zaidi na kilimo, wakilima mazao kama ndizi, mahindi, maharagwe, mihogo, karanga na viazi vitamu. Ingawa kilimo chao kinahusu zaidi mahitaji ya chakula, pia huuza sehemu ya mazao yao sokoni. Hufuga mbuzi, nguruwe na kuku, pamoja na kufanya uvuvi katika Mto Kongo. Wayombe pia ni stadi katika kazi za mikono na sanaa, ambapo wanaume hushiriki katika ufinyanzi, uchongaji na usafishaji wa vyuma, na wanawake hutengeneza vyungu vya udongo.^[3]

Sanaa ya kutengeneza sanamu na vinyago miongoni mwa Wayombe inatambulika sana, mara nyingi ikiwa ni sanamu za kifahari kama wafalme walioketi kwenye viti vya enzi, au sanamu za wanawake wajawazito zijulikanazo kama phemba.^[3] Sanamu za Nkisi nkonde, pamoja na vinyago na ngoma, hutumiwa katika sherehe na matambiko.^[4] Sanamu za maziko za Wayombe zinajulikana kwa uhalisia wake mkubwa wa sura na umbo.^[5]

Mungu mkuu wa Wayombe anaitwa Ngoma Bunzi, ambaye inaaminika anatoka katika ulimwengu usiofikika uitwao Yulu. Maombi na mawasiliano naye hufanyika kupitia Nzambi a Tsi (roho za ardhi) na Simbi (roho za mtoni). Wayombe hujenga majumba maalumu ya kumbukumbu kwa ajili ya mababu maarufu, hasa machifu waliokuwa na nguvu za kipekee.^[4] Wayombe wa kaskazini mwa Zambia wanaamini kuwa binadamu ana utambulisho wa aina tatu: wa mwili, wa kijamii na wa kiroho. Hali ya mtu kijamii inaathiri aina ya mazishi atakayopewa.^[6]

Makala hii kuhusu mambo ya utamaduni bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Wayombe kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.