Svijest

Svest je sveukupnost doživljaja i psihičkih procesa u pojedincu (individualna svest) ili društvenoj zajednici (društvena svest).^[1] Uopšteno, označava stanje budnosti i reaktivnosti na događanja u okolini, nasuprot stanju spavanja i nesvesti.^[2]

U psihologiji, svest je u najopštijem značenju sveukupnost vlastitih psihičkih doživljaja (oseti, opažaji, sećanja, mišljenje, predstave, asocijacije, osećanja, potrebe i sl.) koje smo u stanju neposredno da opazimo introspekcijom i relativno jasno opišemo ili na drugi način izrazimo.^[3] U psihološkom smislu svest je isto što i doživljavanje uopšte, sveukupnost psihičkih procesa, subjektivni život pojedinca i njegova samoopažanja.^[1]

U sociologiji, svest je sistem uverenja, predstava, stavova, vrednosti i znanja, nastao pod uticajem sociokulturnih činilaca, koji pripada jednom kolektivu, društvu ili društvenom sloju (društvena svest, klasna svest, nacionalna svest). Predstavlja stečena znanja i navike, usvojene vrednosti, stavove i uverenja građana o nekoj pojavi.

U filozofiji, svest je znanje o neposrednom doživljaju sebe, stanje neposrednog spoznavanja. Jedan je od osnovnih ontoloških problema, jer istražuje odnos između bića i svesti (realnog i duhovnog).^[1] U spoznajnoj teoriji svest je osnova refleksije i usmerenost na sadržaje spoznavanja.^[1]

U prenesenom smislu, svest je spoznajna ili moralna sigurnost u određivanju nekog predmeta, društvene zbilje ili samog sebe.^[1]

U filozofiji

Dekart određuje svest kao sigurni temelj istine ili bitka.^[1]

Lajbnic uvodi monade kao aktivne i žive svesti, s najvišim stupnjem Bogom.^[1]

Kant uvodi pojam “transcendentalne svesti”.

Hegel razmatra razvoj pojavnih oblika svesti apsolutnog duha.^[1] Prema Hegelu, svest u samosvesti ima svoju prekretnicu:

Tek u samosvesti kao pojmu duha svest ima svoju prekretnicu, na kojoj ona zakoračuje iz obojenog privida čulnog ovozemstva i iz puste noći natčulnoga onozemstva u duhovni dan sadašnjosti.^[4]
– Hegel

Prirodu svesnog iskustva i prepreke unutar toga iskustva u filozofiji uma problematizuju fizikalizam, biheviorizam i funkcionalizam.^[2]

U psihologiji

U psihologiji, svest je ukupnost subjektivnih psihičkih procesa na koje je pojedinac usmeren u određenom trenutku; u tom je značenju usko povezana s fenomenom pažnje.

Iako je svest bila jedan od središnjih pojmova tradicionalne psihologije, pod uticajem biheviorizma je, kao isključivo subjektivni fenomen, zanemarena u kasnijim psihološkim istraživanjima.^[2]

U novije se doba ponovo istražuje, posebno u području kognitivne psihologije. Rezultati novijih neuronaučnih analiza upućuju na to da je svest vezana uz rad složenih moždanih neuronskih krugova koji uključuju delove kore velikoga mozga u čeonom, temenom i slepoočnom režnju, ali i neka supkortikalna područja, ponajpre delove talamusa.^[2]

U budizmu

Glavni članci: Svest (budizam) i Pažnja (budizam)

Svest je jedan od temeljnih pojmova u budizmu. Predstavlja čin registrovanja čulnog podražaja i ideja u trenutku dok se odigravaju.^[5] U budizmu, svest je jedna od karika u uslovnom nastajanju patnje, i njeno ukidanje je preduslov koji vodi nirvani. Buda je govorio:

Žeđ i strast za svešću o viđenom, dodirnutom, mirisanom, kušanom, čutom, mišljenom, jesu smetnje umu. Kada je monah napustio mentalne smetnje u ovih šest slučajeva, [njegov] um postaje upotrebljiv za one stvari koje treba saznati neposrednim znanjem.^[6]
– Sidarta Gautama

Svest je reakcija ili odgovor koji za osnovu ima jedno od šest čula (oko, uho, nos, jezik, telo i um), a za svoj predmet jednu od njima odgovarajućih pojava (lik, zvuk, miris, ukus, opipljivo i ideju ili misao). Na primer, svest o viđenom (cakkhu-viññana) ima oko kao osnovu i vidljiv lik kao objekat. Mentalna svest (mano-viññana) ima um (manas) kao osnovu i ideju ili misaonu pojavu (dhamma) kao svoj predmet. Slično osećaju, opažaju ili volji, svest je takođe šestovrsna, u odnosu na šest vrsta čula.^[7]