Kosmaj
44°27′57″N 20°33′52″E / 44.46583°N 20.56444°E  Kosmaj je planina visoka 626m koja se nalazi u Srbiji, u blizini Sopota i Mladenovca a na teritoriji koja pripada Gradu Beogradu. Posle Avale (506 m) je najniža planina u Šumadiji sa svojih 626 m nadmorske visine. Iako je Kosmaj niska planina, ipak svojim uzgledom u vidu ostrva dominira u ovom delu niske Šumadije, iznad valovitog neogenog pobrđa, raščlanjenog blagim rečnim dolinama.[1] Zajedno sa Avalom, Kosmaj je proglašen za predeo izuzetnih odlika i stavljen pod odgovarajuću zaštitu. Površina Kosmaja je 3.514,50 ha, od toga 1.915,60ha pripada opštini Sopot (katastarske opštine Rogača i Nemenikuće) a 1.598.90 opštini Mladenovac (katastarske opštine Koraćica, Velika Ivanča i Amerić).[2] Na Kosmaju se nalaze tri manastira Srpske pravoslavne crkve: Manastir Tresije, Manastir Pavlovac i Manastir Kastaljan, kao i brojne crkve od kojih su najznačajnije Crkva Svetog Petra i Pavla u Nemenikućama i Crkva Svete Trojice u Koraćici. EtimologijaPostoje različiti stavovi kada je u pitanju poreklo imena Kosmaj. Po jednoj grupi izvora naziv kosmaj potiče od prideva kosmat jer je Kosmaj obrastao gustom šumom pa je metaforički smatrat kosmatim.[3] Po drugim izvorima naziv Kosmaj nastao je od keltske reči cos (šuma) i predindoevropske reči maj (planina). Međutim, Rimljani su Kosmaj prilagodili mitologiji jer je dobio značenje casa Maiac - stanište boginje Maje. VrhoviGlavni greben Kosmaja polumesečastog je oblika i pruža se u pravcu jugozapad-severoistok. Na kosmajskom masivu se ističu tri vrha:[4]
Na zapadnoj strani Kosmaja se nalaze i brda Lupoglava (462m) i Kovijana (368m). VodeBanje, izvori i česmePodzemne vode postoje u obliku različitih tipova izdana u krečnjacima koji se prazne preko brojnih izvora kao što su: Zmajevac, Koraćica, Orovac, Vrelo, Đakonovac itd. Najveći broj izvora na Kosmaju je kaptiran, a deo vode koja izvire u vidu stalnih ili povremenih tokova otiče plitkim rečnim i potočnim dolinama. Na jugoistočnim padinama Kosmaja se pojavljuju ležišta mineralne vode, a na jednom od takvih je formirana i Koraćička banja.[7] Voda sa izvora Orlovac je dovedena do Kleopatrine česme. Izvor Zmajevac u Koraćici je kaptiran.[8] Potoci Površinske vode se na Kosmaju nalaze u obliku brojnih potoka i rečica koje imaju periodski karakter. Ove vode pripadaju slivovima dveju reka: Jesenice i Kolubare. Slivu reke Jesenice, preko njene pritoke Veliki Lug, pripadaju površinske vode koje se uglavnom nalaze sa jugoistočne strane Kosmaja, u koje spadaju: Sleničarski potok, Besna reka, Alinac, Turčić, Draganić, Grabovac, Vukovac, Trnava, Kasteljan i Selište. Slivu reke Kolubare pripadaju površinske vode koje se nalaze sa severozapadne strane Kosmaja u koje spadaju: Turija i njeni izvorišni kraci Velike i Male Tresije, a u koju se ulivaju Mešatin i Drlupska reka, kao i Stojnička reka sa svojim pritokama Melnicom i Guberevskom rekom, a koja se uliva u Beljanicu.[9] Reka Turija izvire kod Manastira Tresije.[10] Potok Besna Reka (koja se naziva i Milatovica)[11] izvire na Kosmaju i protiče kroz selo Velika Ivanča i Međulužje i uliva se u reku Veliki Lug.[12] Sleničarski potok izvire u Velikoj Ivanči i takođe protiče kroz Međulužje i uliva se u Veliki Lug. U blizini Manastira Tresije se nalazi i potok Mišljevac.[13] Pored Manastira Pavlovac protiče potok koji se zove Pavlovački potok.[14] Na obroncima brda Lupoglava izviru potoci Samac i Radovac.[15] Potok Alinac teče sa Kosmaja prema selu Međulužju. U literaturi se pominju i potoci Ajdučki potok i Ladna voda.[16] Geološke karakteristikeZajedno sa Avalom, Kosmaj čini šumadijsku mezozojsku gredu.[17] U rimskoj epohi, Kosmaj je bio značajno rudarsko središte. Smatra se da se ruda gvožđa iskopavala na Kosmaju i pre dolaska Rimljana. U doba vladavine Rimskog carstva Kosmaj je bio jedan od najznačajnijih izvora rude olova i srebra. Na severnoj strani brda Košutica je jedno vreme funkcionisao majdan "Košutica" koji je služio za vađenje kamena i stena i koji je početkom 21 veka zatvoren. Flora i faunaČitav pejzaž je pod vegetacijom. Naime, strmije strane obrasle su šumom (pretežno bukovom i hrastovom, a mestimično i četinarskom). Blage padine su pod travnatom vegetacijom, a podnožje pod voćnjacima i njivama, dok su zaravni pretežno sa proplancima. Na Kosmaju ima i razne divljači od značaja za lovni turizam (zečevi, srne, fazani, jarebice, lisice i prepelice, a nekada davno i vukovi).[18]
Predio izuzetnih odlikaPodručje raspolaže i neočekivano visokim stepenom biološke raznovrsnosti, odnosno bogatim fondom živog sveta sa brojnim predstavnicima svrstanim u prirodne rijetkosti, ugrožene, reliktne i endemične vrste. Riješenjem o stavljanju pod zaštitu broj: 501-890/05-XIII-01, („Službeni list grada Beograda“, br. 29 – 36 iz 2005 god.), Kosmaj je proglašen za Predio izuzetnih odlika.[20] Turizam Na Kosmaju je tokom 20 veka izgrađeno nekoliko hotela:
Tokom 90ih godina 20 veka su i hotel i odmaralište prestali da funkcionišu. Hotel je krajem 90ih preuzelo Sportsko Društvo "Crvena Zvezda" i sprovelo opsežno ali nedovršeno renoviranje zbog čega je 2016 Republika Srbija ponovo preuzela vlasništvo nad hotelom koji je u međuvremenu devastiran.[22] Tokom 2020 je u selu Rogača počela izgradnja turističkog kompleksa "Renew" sastavljenog od hotela i 18 apartmana.[23] U blizini hotela "Kosmaj" se nalazi i Planinarski Dom koji je inicijalno funkcionisao u okviru PSD "Zlatar" a zatim PSD "Vinča". Na putu od Tresija ka Sopotu se nalazi restoran-pečenjara "Kod Tome i Nade" a na putu ka Rogači i restoran i pivara "Kabinet". Između Malog i Velikog Kosmaja se nalazi restoran "Piknik". U Ameriću se nalazi etno-selo "Amerić". Historija Tokom Prvog srpskog ustanka su stanovnici Kosmaja imali zapaženu ulogu u ustaničkim redovima, a naročito Janko Katić iz Rogače. Prvi okršaj ustanika i Osmanskih trupa se odigrao u Drlupi, selu ispod Kosmaja. U Rogači se nalazi i nadgrobni spomenik vojvodi Pavlu Cukiću, ustaničkog vođe iz prvog i drugog srpskog ustanka. Kosmaj je 1914 bio poprište jednog od prelomnih okršaja u Kolubarskoj bici kada je Vojska Kraljevine Srbije uspela da zaustavi invaziju Austro-Ugarske na položajima na liniji Varovnice-Kosmaj i odatle krene u pobedonosnu kontraofanzivu. U odbrani Kosmaja, koji je u jednom trenutku na kratko pao u ruke Austrougarskoj vojsci, presudnu ulogu su imali vojnici Timočke divizije kojima je u čast podignuta spomen kosturnica na obroncima Kosmaja. PovezanoReference
Izvori
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
