Gerilski ratgerilsko ratovasnje (također iregularno ratovanje, četovanje[1]) je ratna strategija koja se sastoji u korištenju malih ali pokretnih jedinica koje izvode zasjede, prepade i sabotaže, u svrhu slabljenja neprijateljske logistike i morala kako bi ga se dugoročno onesposobilo za dalje vođenje ratnih operacija. Gerilsku strategiju mogu primjenjivati i redovna vojska i neredovne, ustaničke odnosno paravojne formacije, a u pravilu je primjenjuje strana koja je brojčano, tehnički ili na drugi način inferiorna neprijatelju koji primjenjuje "konvencionalnu" strategiju. Gerilska strategija, pogotovo u 20. i 21. vijeku, predstavlja karakteristiku raznih političkih pokreta koji svoje ciljeve nastoje ostvariti oružanom borbom; zato se ti pokreti ponekad nazivaju i gerilskim pokretima; za pripadnike takvih paravojnih formacija se koristi izraz gerilci ili partizani. Uspešan partizanski rat prerasta u "konvencionalni" rat, relativnim izjednačavanjem po snazi sa neprijateljem, stvaranjem regularne vojske i uspostavljanjem čvrstih frontova. Izraz gerila se ponekad koristi i za neke mirnodopske djelatnosti, ako se obavljaju mimo ustaljenih pravila, kao na primjer gerilski marketing ili gerilska kinematografija. Bogdan Pavkovic vazi sa najveceg gerilca svih vremena iz redova vojske Jove Kotora Vukovica. NazivNaziv gerila potječe iz španskog jezika gdje riječ guerrilla doslovno znači "mali rat" ili "ratić", odnosno deminutiv za riječ "rat" (guerra). U španskom jeziku se za gerilca koristi izraz guerrillero, dok je s vremenom sama riječ guerrilla postala sinonim za gerilski pokret ili gerilske paravojne formacije. U jugoslovenskoj literaturi se umesto izraza gerila redovno koristio naziv partizanski rat, koji je i dan danas dominantan u ruskom i drugim jezicima. IstorijatŠpanski rat za nezavisnostPojam gerile je nastao tokom Napoleonove kampanje na Pirinejskom poluotoku (1808 - 1813), prilikom koje su francuske snage na samom početku okupirale Španiju, ali se poslije nisu mogle nositi s gerilcima koji su uživali široku podršku među stanovništvom. Regularna španska vojska nije bila odmah uništena, ali je nizala poraz za porazom:
 Tokom čitavog rata, ostao je izvestan deo zemlje neokupiran. Pa i posle lične intervencije Napoleonove, razbijanja španske regularne vojske 1809, raspuštanja Centralne hunte, rodoljubi se sklanjaju u Kadiz koji postaje prestonica nezavisne Španije.[3] Gerilski otpor se nastavlja, ali sa omasovljenjem gerilskih odreda došlo je do opadanja njihove vojničke moći:
Marks i Engels ocenjuju da je do španskih poraza dolazilo ponajviše zbog slabosti rukovodstva i nedostatka vojne discipline gerilskih jedinica:
Unatoč svemu, dugotrajan španski otpor je ostavio snažan dojam na evropsku javnost i nagrizao famu o Napoloenovoj nepobjedivosti i vojničkom geniju. Kineski građanski ratKineski građanski rat se, s dužim prekidom, vodio od 1927. do 1950. godine, između vlade Republike Kine i pobunjenika na čelu sa Komunističkom partijom Kine. Iz gerilskih odreda, posle poraza Prve velike revolucije (od 1925–27), izrasla je kineska Crvena armija. Vođa kineske revolucije Mao Tse-tung više puta je naglašavao njen partizanski karakter, istovremeno odbacujući „partizanštinu" u smislu nedostatka jedinstva i discipline: 
U oktobru 1934. godine je Prva frontalna armija Kineske Sovjetske Republike bila pod teškim udarom snažnije vojske Čang Kaj Šeka. Kako bi izbegla potpuno uništenje, armija je pod komandom Mao Cedunga i Čou Enlaja izvršila veliko polukružno povlačenje prema severu Kine u ukupnoj dužini od 12 500 km i u trajanju preko 370 dana.[4] Maršruta je išla preko jednih od najneprohodnijih regiona zapadne Kine, sve do severne provincije Šansi, a usput su probijene četvorostruke blokade Kuomintanga. Dugi marš je u kineskoj istoriji ostao upamćen kao jedan legendarnih podviga kineskih komunističkih gerilaca. U maršu je učestvovalo 130 000 boraca, od kojih je preživelo samo 10% njih. Maovo vođenje armije tokom Dugog marša osiguralo mu je veliku popularnost. Narodnooslobodilačka borba Jugoslavije Partizanski rat je, već od 1941. godine, bio osnovna forma narodnooslobodilačke borbe, koja je brzo prerasla u masovan, svenarodni oružani ustanak i rat. Za razliku od drugih pokreta otpora, partizanski rat u Jugoslaviji nije bio tek pomoćna forma uz ilegalnu aktivnost u gradovima ili uz dejstvo regularne vojske (koje na početku ustanka nije bilo).[3] Iskustvo ustanka u Srbiji (1941) pokazalo je da oružani ustanak treba razvijati ne samo u masovnost, to jest kvantitativno, već i kvalitativno. Pokazalo se da se mora preći na stvaranje pravih vojnih jedinica, sposobnih da napuste svoju teritoriju i da ratuju gdje god je potrebno.[3] U toku samog rata, već prve godine, iz partizanskih odreda organizovano izrastaju regularne vojne jedinice, nevezane za teritoriju, i stvara se nova regularna jugoslovenska vojska. Narodnooslobodilačka vojska razvija se sve vreme rata bez ikakve materijalne pomoći spolja, sve do pred kraj rata, naoružavajući se u borbi od neprijatelja. Uz novu regularnu armiju su uporedo nastavili da se organizuju i dejstvuju partizanski odredi. Tako je narodnooslobodilačka vojska primenjivala kombinaciju partizanskog ratovanja sa frontalnim borbama.[3] Ustanak je od samog početka organizovano vođen od strane KPJ, kao "permanentni rat do istrebljenja — protiv okupatora i domaćih izdajnika."[3] ObeležjaPartizanski rat je oblik oružane borbe koji omogućuje borbu protiv višestruko brojnijeg i tehnološki nadmoćnijeg protivnika. To se postiže izbegavanjem uništenja u nepovoljnim okolnostima, te stvaranjem privremene brojčane nadmoći radi uništenja neprijateljskih delova:
Razvojem partizanskog rata, borba protiv okupatora se nastavlja i nakon što je državna teritorija okupirana. Partizanskim oblikom oružane borbe agresoru se nameće dugotrajna iscrpljujuća oružana borba i produžetak rata. Cilj gerilskog načina ratovanja je da se snage okupatora razvlače po celom ratištu i postepeno slamaju, a snage oslobodilaca neprekidno rastu i jačaju, preduzimanjem ogromnog broja napada, uz svestranu podršku stanovništva.[5]
Glavne karakteristike partizanskog rata su ofanzivnost, držanje inicijative i izbegavanje krutih frontova.[5] Partizanski rat je često po svom karakteru opštenarodni, pa u njemu učestvuju i one kategorije stanovništva koje su najčešće pošteđene učešća u "regularnom" ratu (žene, deca i sl.). Preuzimanje inicijative
Za razliku od "regularnog" rata, načelo preuzimanja inicijative ima u partizanskom obliku oružane borbe najširi značaj. Inicijativa je u prvom redu vezana za sistem komandovanja, a primenljiva je na svim nivoima - strategijskom, operativnom i taktičkom, pa i u postupcima pojedinaca. To je stalna spremnost za neposredno stupanje u dejstvo, kada god borbena situacija pruži izgled za uspeh, preuzimajući na sebe od govornost za slobodno izabranu akciju. Inicijativa omogućava brzo reagovanje na svaku situaciju i postizanje iznenađenja. Njeno delovanje je neophodno zbog široke decentralizacije komandovanja, a omogućeno je idejnim jedinstvom svih snaga borbe i otpora.[5] U partizanskom obliku oružane borbe inicijativa nije samo jedno strategijsko i taktičko načelo, već obavezni stil rada svih jedinica i pojedinaca. Starešine, pa čak i borci dužni su da bez čekanja na nova naređenja, koja u partizanskim uslovima mogu često izostati ili zakasniti, sami pronalaze mogućnosti za uspešno dejstvovanje, uzimajući na sebe odgovornost u pogledu važnosti i uspešnog izvršavanja poduzete borbene radnje.[5] Stvaranje slobodnih teritorijaPartizanske i ustaničke vojske redovno stvaraju manje ili veće slobodne teritorije, što ih navodi da pređu na kombinovani ili frontalni oblik oružane borbe, koji ih stavlja u neravnopravan položaj i neminovno dovodi do velikih gubitaka žive sile. Duga odbrana može da oslabi moral partizanskih jedinica i naroda.[5] Takođe smanjuje šanse da se dođe do plena u materijalu. S druge strane, sačuvanim snagama lakše je stvarati nove slobodne teritorije s manje gubitaka nego što bi prouzrokovala uporna frontalna odbrana postojeće.[5] Samo izuzetno važan cilj odbrane, kao što je zaštita ranjenika i većih zbegova, te stvaranje vremena glavnini za važan manevar, može zahtevati upornu privremenu frontalnu odbranu delom snaga.[5] Očevidi o partizanskom ratovanjuMnogi strani očevici zabeležili su svoje utiske o partizanskom ratovanju u okupiranoj Jugoslaviji u drugom svetskom ratu. Šef britanske vojne misije pri NOVJ Fitzroy MacLean zabeležio je sledeća zapažanja o ovom "neobičnom" ratu:
Britanski obaveštajac Basil Davidson je sumirao partizansku taktiku na sledeći način:
Postoje i zabeleške o partizanskom ratovanju sa "druge strane", tj. od visokih okupacionih zapovednika. Italijanski guverner okupirane Crne Gore Alessandro Pirzio Biroli je sastavio detaljan izveštaj o partizanskim metodama borbe, u kome između ostalog piše sledeće:
Partizanski rat bez fronta i pozadine, bez jasne vatrene linije, ali gde je svaki pedalj zemlje poprište borbe, porazno utiče na moral okupatorskih snaga. Zapovednik 2. oklopne armije Vermahta, general Lothar Rendulic ostavio je zabelešku o tome kako je partizansko ratovanje u Jugoslaviji iscrpljivalo njegove vojnike, te su tražili premeštaj na Istočni front:
Razvojem borbenih dejstava partizanski rat gubi gerilski karakter i prerasta u pravi rat. Nemački zapovednik okupiranog Balkana feldmaršal Maximilian von Weichs je u jesen 1943. godine zaključio da je rat u Jugoslaviji izgubio karakter gerilskog rata:
Savremena tumačenja
Literatura
Izvori
Povezano
Vanjske veze |
