Torre

Ua tor (var. torre^[1]) es un edifici on predomina la dimension verticau. Pòt estar bastida com ua estructura independenta o estar integrada dens ua construccion mei larga (castèth, muralha, complèxe arquitecturau...), aver un plan de basa circular, quadrangular o poligonau e estar construsida dab materiaus variats (husta, pèira, beton...). Lo son principi èra dejà coneishut pendent l'Antiquitat e la construccion de las prumèras fortificacions on las tors avèvan un ròtle militar centrau. Despuish aqueth periòde, las tors an aquesit foncions suplementàrias com lo lotjament, l'enterpausatge de bens o la comunicacion.

L'origina de las tors n'es pas coneishuda de manièra precisa. Los vestigis mei vielhs datan benlèu de la construccion de la muralha neolitica de Tell es-Sultan, un site arqueologic de Jericò. Datats de 8 000 avC, son las rèstas d'ua tor de 7,75 m de hautor dab ua basa de 9 m^[2][3]. A partir deu millenari IV avC, los vestigis vienen mei e mei nombrós dab ua multiplicacion de las vilas fortificadas dens mantunas regions deu monde. De mei, hialats de tors d'observacion e de transmission d'informacions estón entertenguts per las autoritats tà susvelhar las rotas, los litoraus e, mei generaument, los lòcs estrategics. Las tors vienón tanben un simbèu de poder. Per exemple, pendent l'Antiquitat romana, las fortificacions de las vilas aluenhadas de las termièras de l'Empèri, militarament inutilas, èran abans tot un simbèu de la favor imperiau.

Dab la complexificacion de las societats, l'ensemble de l'eleit vienó capable de construsir tors. Aquò desboquè sus ua diversificacion de las construccions e una aumentacion de las construccions de prestigi. Un exemple celèbre son las tors de la vila italiana de Pàvia. En efèit, enter los sègles XI e XIII, las familhas nòblas d'aquera ciutat bastín 65 tors inabitablas unicament destinadas a afirmar lo son estatut^[4][5].

La Revolucion Industriala e l'aparicion de l'obús explosiu introdusín evolucions importantas. Las tors militars tradicionalas, d’ara endavant tròp vulnerablas, perdón lo son ròtle. Estòn remplaçadas per las fortificacions enterradas. En cambi, los materiaus navèths, coma lo beton o l'acèr industriau autorizèn la construccion d'edificis mei hauts. Los mei coneishuts son los gratacèus o las tors metallics com la tor Eiffel.

La construccion d'ua tor deu respóner a au mensh tres principis fondamentaus. Lo prumèr concerneish la compression deus materiaus somés au pes de l'edifici. Tà resòlver aqueth problèma, las estructuras portadoras son generaument estretidas dens las partidas superioras de la tor. Un aute efèit de la compression es la flexion deus materiaus. Cau atau concéber ua estructura capable de resistir a aqueras constrentas mecanicas, generaurament en multiplicant las estructuras portadoras perifericas tad aumentar la rigiditat globau de la tor. Enfin, l'estructura deu resistir a las constrentas dinamicas exercidas peus vents, peus movements tectonics... Aquò necessita de construsir d'amortiders antisismics^[6], d'estudiar la forma deu bastiment tà diminuir las vibracions engendradas peu vent e d'integrar ua responsa a las autas constrentas de considerar.

Las tors pòden cumular foncions, civius, politicas o militaras, que vàrian segon los lòcs e las epòcas.

De l'Edat de la Pèira a la debuta deu sègle XX, las tors èran, dab las muralhas, la basa de las fortificacions destinadas a protegir las hortalessas, los castèths o las vilas. En efèit, ua tor dava avantatges multiples aus defensors (obstacle limitant lo movement de l'adversari, hautor, abric, preséncia de resèrvas...) e necessitava un nombre consequent d'assautaires o de maquinas de sièti tà l'atacar victoriosament. De mei, en temps de patz, las tors defensivas èran de lòcs d'observacion privilegiats tà susvelhar los entorns. L'aparicion e lo desvolopament de l'artilhariá entrainèn adaptacions de las tors tà resistir aus tirs de canon. Las tors vienón obsoletas au cors deu sègle XIX, mes combats ulteriors mostrèn la valor defensiu d'aqueras construccions^[7].

Las tors permeten d'aumentar la susfàcia utilizabla en creant nivèus superpausats a un medish endret. Per exemple, es lo cas deus gratacèus actuaus. Los 102 estatges de l'Empire State Building permeten d'obtenir ua susfàcia de 208 879 m² dens lo centre de New York. Aquera foncion es hèra utilizada dens las vilas actualas tà acréisher lo nombre de lotjaments, de burèus o d'espacis comerciaus.

La hautor e l'aspècte monumentau de las tors poden perméter de mostrar lo poder d'un sobiran, d'un estat, d'ua organizacion o d'ua religion. Aquera foncion es hèra vielha. Per exemple, las muralhas de Jericò son mencionadas com un simbèu de poténcia dens la Bíblia. Las tors de las fortificacions de Constantinòple son tanben consideradas com un simbèu de la poténcia e la resisténcia de l'Empèri Bizantin pendent l'Edat Mejana^[8]. Totun, es totjorn actuau dab exemples com lo Two World Trade Center, lo Burj Khalifa o la Pèrla de l'Orient.

Las tors poden contenir volums importants, hèra utils tad estocar materiaus (grans, combustibles, mineraus, etc.). Es lo cas deus granèrs medievaus o de las tors-silos modèrnes. Las tors actuaus permeten tanben d'estocar maquinas, consumibles o archius necessaris au tribalh de burèu o de recèrcas.

Visibla a ua distància importanta, ua tor pòt servir a la comunicacion o a la transmission d'informacions. De l'Antiquitat au sègle XIX, drapèus, senhaus luminós o crits èran utilizats tà transméter informacions. Despuish la Revolucion Industriala, la natura d'aqueths senhaus a evoluat tad integrar transmissions hertzians, lasèr o internet. Uei, las tors de telecomunicacions podèn atau aténher ua hautor hèra importanta coma la tor Ostankino de Moscòu (540,1 m) o la tor CN de Toronto (553,3 m). La tor Eiffel, ua de las tors mei famosas deu monde, es tanben ua estacion emetedora utilizada per la ràdio e la television.

Los pilònes, es a díser ua tor simpla, son hèra utilizats tà suportar d'infrastructuras de transpòrts com un pont. Tors poden tanben servir de mejans d'accès. Dens los aeropòrts, las tors de contròle permeten aus controlaires aerians de susvelhar l'ensemble de las pistas. Son variantas de las tors d'observacion.

• 
  Tors de las muralhas de Constantinòple
• 
  Tors deu castèth de Tarascon
• 
  Gratacèus de Manhattan (1,6 milions d'abitants sus un territòri de 59,1 km²)
• 
  Lo Two World Trade Center, simbèu de la poténcia americana
• 
  Minaret de Ghardaïa dominant la vila
• 
  Silo Swissmill d'ua capacitat de 40 000 t de blat
• 
  Tor Eiffel
• 
  Tor de contròle de l'aeropòrt de Merinhac

• (en) Leonhardt Fritz, Towers: a historical survey, Butterworth Architecture, 1989, 343 p.