Lengas celticas

Lengas celticas
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Las lengas celticas uèi      Lenga celtica majoritària      Lenga celtica minoritària
Geografia
País	Reialme Unit, Irlanda, França
Region
Classificacion
Familha	lengas indoeuropèas  lengas celticas

Las lengas celticas son un grop de lengas indoeuropèas parladas a l'Edat Antica dins una granda part d'Euròpa e acantonadas dempuèi l'Edat Mejana en Euròpa de l'Oèst.

Las sièis lengas celticas uèi parladas son:

• dins lo grop britonic;
  • lo breton (brezhoneg) en Bassa Bretanha;
  • lo galés (cymraeg) al País de Galas;
  • lo cornic (kernewek) en Cornoalha.
• dins lo grop gaelic o goidelic;
  • lo gaelic escocés (gàidhlig) al nòrd-oèst d'Escòcia;
  • lo gaelic irlandés (gaeilge) en Irlanda;
  • lo gaelic manés (gaelg) a l'illa de Man.

D'unas de las lengas celticas anticas mai importantas èran lo gal qu'èra parlat en Gàllia (Cisalpina e Transalpina), del sègle VI abans lo Crist al sègle VI après lo Crist, e tanben lo celtibèr dins una part de la Peninsula Iberica e lo lepontic en Itàlia del Nòrd. Mas es pas brica segur qu'èran de lengas separadas, bòrd que la classificacion e la coneissença de las lengas celticas anticas es gaire precisa.

Solas de lengas celticas insularas (dont lo breton, passat sul continent), an subreviscut. Lo celtic continental es escantit.

Se coneis mal lo picte, lenga anciana d'Escòcia, remplaçada per lo gaelic escocés: èra benlèu una lenga celtica o ben una lenga non indoeuropèa.

Lo galata, parlat en Galacia (Asia Menora) es d'origina gallica. Al sègle IV, Sant Jeròni d'Estridon rapòrta que los galatas d'Ancyra parlan lo meteis gallic que los trevèris ^[1].

Dos tractaments fonetics comuns caracterizan las lengas celticas dins l'ensemble indoeuropèu :

• la tombada del *p- : dins lo nom del paire, indoeuropèu *pH-tēr, latin pater, sanscrit pitār, gallic atrebo (al datiu plural); [se pòt tanben citar la tribú dels Remi, que son nom vòl dire « primièrs »];
• la labializacion de *gw- en b- : dins lo mot que significa viu, indoeuropèu *gwi(H)-wo-s, latin uiuus (« vivus »), sanscrit jīvah, irlandés beo, galés byw, breton beo ^[2]

La principala es lo tractament de la labiovelara sorda *kw-. Certanas lengas celticas l'an conservada : goidelic e celtibèr, mes d'autras l'an faita mudar en p- [coma p d'origina aviá desparegut, la plaça èra liura] : gallic (gal), lepontic, britonic. Un vièlh usatge ne fasiá Cèltas ambe P e Cèltas ambe Q. Per exemple lo nombre quatre :

• gallic petor-ritum, « carreton de quatre ròdas, Petru-corii, « quatre tropas, quatre armadas » > Perigòrd, petru-decameton, « catorzen », petuar[ios], « quatren »;
• galés pedwar (femenin pedair), en composicion pedry-; breton pevar (femenin peder); cornic peswar;
• vièlh irlandés cethair (femenin cetheoir), irlandés modèrne ceathair / ceithre ^[2].

Los parlars periferics an gardat kw- e los pus centrals l'an mudat en p-, coma se passa sovent ^[2] (règla del conservatisme de las airas perifericas).

Lo celtic comun es una lenga non datada nimai localizada bastida per comparason de las lengas celticas conegudas e de l'indoeuropèu comun, el tanben bastit per comparason de las lengas indoeuropèas. Es l'aujòl teoric de las lengas celticas.
A partir del celtic comun, divèrs grops e divèrsas lengas se separèron :

• lo celtibèr;
• lo lepontic;
• l'ensemble format pel gallic e britonic, de separacion pus tardiva (aquelas lengas son consideradas coma prèpas); çò que demòra del britonic se separèt en galés, d'una part, cornic e breton, d'autra part; aquelas doás darrèras lengas se diferencièron après;
• lo goidelic, separat en irlandés d'una part, en escossés e en manés d'autra part, puèi separacion tardiva d'aquelas doás lengas ^[3].

1. ↑ Sant Jeròni, Comentari de l'Epistòla als Galatas.
2. ↑ ^{2,0 2,1} et ^2,2 Pierre Yves Lambert, La Langue gauloise, ed. Errance, edicion 2003, p. 16-17
3. ↑ Pierre Yves Lambert, La Langue gauloise, ed. Errance, edicion 2003, p. 14