James Cook

James Cook

Profession:	navegador e explorador
País:	Grand Bretanha
Data de naissença:	27 d'octobre de 1728
Luòc de naissença:	Marton, Middlesbrough, North Yorkshire
Data de decès:	14 de febrièr de 1779
Luòc de decès:	Kealakekua, Hawaii

James Cook foguèt un navegador e explorador anglés de la fin dau sègle XVIII. Nascut en Anglatèrra, s'engatgèt dins la Royal Navy avans la Guèrra de Sept Ans après una carriera corta dins la marina marchanda. Rapidàment auçat au reng d'oficier, participèt ai campanhas per la conquista de Canadà francés. Après la guèrra, venguèt lo cap de tres expedicions d'exploracion de l'Ocean Indian, d'Oceania e de l'Ocean Pacific. Aquelei viatges permetèron la descubèrta d'uneis illas novèlas per leis Europèus e l'expansion de l'Empèri Britanic dins aquelei regions. Foguèt tuat a Hawaii pendent sa tresena mission.

James Cook nasquèt dins lo vilatge de Marton situat dins lo comtat anglés de Yorkshire. Èra lo segond d'una familha de païsans que teniá uèch enfants. Sa maire èra sonada Grace Pace e son paire, originari d'Escòcia, èra tanben dich James Cook. En 1736, la familha partiguèt s'installar a Great Ayton onte lo patron de son paire paguèt lei cors d'escòla de James Cook. Après cinc annadas d'estudi, acomencèt de trabalhar per son paire qu'èra vengut gerent d'un tenement.

En 1747, Cook acomencèt de trabalhar dins la botiga d'un mercier, William Sanderson, dau vilatge de pescadors de Staithes per 18 mes mai l'assai foguèt una revirada. Anèt donc au pòrt de Whitby onte foguèt presentat a d'amics de Sanderson, John e Henry Walker, que tenián un companhiá de naviris transportant lo carbon de lòng dei costats britanicas. Cook venguèt aprendís sus unei naviris ont estudièt l'astronomia, l'algebra, la navegacion, la geometria e la trigonometria. Aqueu periòde d'aprendissatge durèt tres annadas fins a 1752. Conoguèt una promocion rapidà dins la marina marchanda mai, en 1755, preferiguèt demissionar per s'engatjar dins la flòta militara britanica.

En 1762, Cook se mariguèt amb Elisabeth Batts (1741 - 1835). Aguèron sièis enfants qu'un solament agantèt l'atge adulte mai moriguèt sensa enfant :

• James (1763 - 1794).
• Joseph (nascut e mòrt en 1768).
• Elisabeta (1767 - 1771).
• George (nascut e mòrt en 1772).
• Nathaniel (1764 - 1780).
• Hugh (1776 - 1793).

Fins a sa mòrt, sa frema obtenguèt una pension de l'Amirautat après la mòrt de l'explorator en 1779.

Après sa demission de la marina marchanda, la carriera militara de Cook conoguèt un avançament rapide dins lo corrent de la Guèrra de Sept Ans (1756-1763). D'efèct, foguèt obligat de s'engatjar coma marin sus lo HMS Eagle onte venguèt rapidàment oficier. Tre 1757, obtenguèt lo diplòma li donant la possibilitat d'èstre nomenat comandant d'un naviri. Foguèt alora mandat au Canadà. I participèt au sètge de Quebèc e a la cartografia de la region. Après la victòria britanica, contunièt la cartografia dau nòrd-èst de Canadà, especialament aquela dei costats de Tèrra Nòva e dau passatge dau Nòrd Oèst fins a 1767.

A partir de 1768, James foguèt cargat unei missions d'exploracions deis oceans Indian e Pacific. Leis objectius d'aqueleis expedicins èran scientifics e politics. Ansin, van participar d'un biais decisiu au desvolopament de l'Empèri coloniau de Reiaume Unit en Oceania e dins lo sud de l'Ocean Pacific.

La premiera expedicion Cook se debanèt dau 26 d'aost de 1768 au 13 de julhèt de 1771. Vengut luòctenent de vaissèu, l'expedicion partiguèt ambé lo HMB Endeavour e un equipatge de 94 òmes que 11 èra de civius e 12 de soudats. 38 personas moriguèron pendent la mission^[1]. Lo trajècte de l'expedicion realizèt un torn dau monde :

• 16-20 de genier de 1768 : passatge dau cap Hòrn.
• 13 d'abriu - 14 de julhèt de 1769 : pausa dins l'illa de Tahiti.
• 7 d'octòbre de 1769 - 1^en d'abriu de 1770 : torn de Nòva Zelanda e cartografia de l'archipèu.
• 19 d'abriu - 14 de julhèt de 1770 : cartografia d'una partida d'Austràlia e desbarcament a Botany Bay.
• 10 d'octòbre - 26 de decembre de 1770 : pausa a Java per realizar de reparacions.
• 15 de març - 15 d'abriu de 1771 : pausa au Cap.

Au nivèu scientific, aqueu viatge permetèt l'observacion dau transit de Vènus dempuei un observatòri provisòri bastit sus Tahiti. Pasmens, lei resultats pus importants foguèron d'òrdre politic ambé lei reconnaissanças en Austràlia e en Nòva Zelanda que va permetre la presa de contraròtle d'aquelei territòris per lo govèrn britanic durant leis annadas seguentas.

Après son retorn en Anglatèrra, Cook venguèt relativament popular e una segonda expedicion foguèt organizada ambé dos naviris, lo HMS Resolution dirigit per Cook espereu e lo HMS Adventure dirigit per Tobias Furneaux. La mission acomencèt 11 de julhèt de 1772. Lei dos naviris se perdiguèron pendent l'expedicion en causa de condicions climaticas malaisadas. Rintrèron individualament dins leis illas britanicas lo lo 14 de julhèt de 1774 per l'Adventure e lo 29 de julhèt seguent per lo Resolution.

Pendent la mission, lei dos equipatges explorèron lo sud de l'Ocean Indian e de l'Ocean Pacific. Leis eveniments pus importants foguèron l'intrada per lo premier còp de naviris europèus dins lo ceucle polar sud (10 de decembre de 1772), divèrsei reconoissanças a l'entorn de Nòva Zelanda, doas pausas a Tahiti, una subre l'Illa de Pascas e un segond passatge dins l'Ocean Antartic. Lei pèrdas umanas demorèron fòrça feblas per l'epòca ambé 4 mòrts sus lo Resolution e 17 sus l'Adventure^[2]. Aqueu viatge aguèt de resultas similars au premier mai Cook obtenguèt mai de reconoissança personala. Foguèt admés coma membre de la Royal Society de Londres e obtenguèt tanben una promocion militara venent capitani de vaissèu.

Lo succès de la segonda expedicion permetèt de'n organizar una tresena que seis objctius foguèron l'exploracion deis oceans Indian e Pacific e la reconoissança dau passatge dau Nòrd Oèst au nòrd de l'ocean Pacific. Dos naviris faguèron partits de la mission : lo HMS Resolution (117 òmes) ja utilizat per lo viatge precedent e lo HMS Discovery (75 òmes) sota lo comandament de Charles Clerke. Lei pèrdas foguèron relativament limitadas ambé solament 10 mòrts pendent la mission^[3], i comprés James Cook e Charles Clerke.

Lo trajècte iniciau de la mission foguèron relativament similar ais expedicions precendentas passant dins lo sud de l'Ocean Indian e realizant una pausa en Nòva Zelanda. Leis Illas Kerguelen foguèron exploradas durant la fin de l'annada 1776. Puei, l'expedicion se diriguèt vèrs lo nòrd onte descurbiguèt l'illa Christmas a la fin de 1777 puei desbarquèt a Hawaii en 1778. Cook i foguèt inicialament considerat coma un dieu per lei populacions localas. Lei relacions entre lei membres d'equipatge e leis abitants foguèron donc relativament pacificas. L'exploracion de l'archipèu durèt uèch setmanas puei Cook decidiguèt de faire una pausa d'un mes dins la baia de Kealakekua. Durant aquela segonda pausa, lei relacions venguèron mai malaisadas e Cook foguèt tuat per d'indigènas lo 14 de febrier de 1779 après lo raubament d'un canòt de l'expedicion.

Après sa mòrt, Clerke venguèt lo cap de la mission e se dirigiguèt vèrs lo nòrd de l'Ocean Pacific segon lo camin fixat per Cook. Assaièt sensa succès de passer per lo destrech de Bering e moriguèt de tuberculòsi en aost de 1779. Lo retorn foguèt donc assegurat per lo luòctenent John Gore que deguèt faciar quauquei dificultats causadas per l'intrada en guèrra d'Espanha pendent la Guèrra d'Independéncia estatsunidenca (1776-1783). Fin finala, lei dos naviris de l'expedicion s'entornèron au Reiaume Unit lo 4 d'octòbre de 1780.

Unei luòcs geografics son dichs en l'onor de l'òbra de James Cook e de seis expedicions d'exploracion :

• leis illas Cook, un estat d'Oceania associat a Nòva Zelanda.
• lo mont Cook (3 754 m), cima pus auta de Nòva Zelanda.
• lo destrech de Cook situat entre lei doas illas principalas de Nòva Zelanda.
• lo glacièr Cook, glacièr principau deis illas Kerguelen.
• lo gòf de Cook situat en Alaska.
• la baia de Cook en Polinesia Francesa.
• Cooktown dins lo nòrd de l'estat australian de Queensland.
• Puerto Cook dins lo sud d'Argentina.

Dins leis annadas 1970, doas navetas espacialas estatsunidencas, Discovery e Endeavour, foguèron nomadas segon lei naviris comandats per Cook durant sei missions d'exploracions.

• (en) Beaglehole, John Cawte (1974). The Life of Captain James Cook. A & C Black. ISBN 0-7136-1382-3.
• (en) Collingridge, Vanessa (February 2003). Captain Cook: The Life, Death and Legacy of History's Greatest Explorer. Ebury Press. ISBN 0-09-188898-0.
• (en) Fernandez-Armesto, Felipe (2006). Pathfinders: A Global History of Exploration. W.W. Norton & Company. ISBN 0-393-06259-7.
• (en) Fisher, Robin (1979). Captain James Cook and his times. Taylor & Francis. ISBN 978-0-7099-0050-4. http://books.google.com/books?id=dhsOAAAAQAAJ.
• (en) Hayes, Derek (1999). Historical Atlas of the Pacific Northwest: Maps of exploration and Discovery. Sasquatch Books. ISBN 1-57061-215-3. http://books.google.com/?id=sl57oHrVXGoC.
• (en) Horwitz, Tony (October 2003). Blue Latitudes: Boldly Going Where Captain Cook Has Gone Before. Bloomsbury. ISBN 0-7475-6455-8.
• (en) Hough, Richard (1994). Captain James Cook. Hodder and Stoughton. ISBN 0-340-82556-1.
• (en) Kemp, Peter; I. C. B. Dear (2005). The Oxford Companion to Ships and the Sea. OUP. ISBN 978-0-19-860616-1.
• (en) McLynn, Frank (2011). Captain Cook: Master of the Seas. Yale University Press. ISBN 978-0-300-11421-8.
• (en) Moorhead, Alan (1966). Fatal Impact: An Account of the Invasion of the South Pacific, 1767–1840. H Hamilton. ISBN 0-241-90757-8.
• (en) Obeyesekere, Gananath (1992). The Apotheosis of Captain Cook: European Mythmaking in the Pacific. Princeton University Press.. ISBN 0-691-05752-4.
• (en) Obeyesekere, Gananath (1997). The Apotheosis of Captain Cook: European Mythmaking in the Pacificv. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-05752-1. "With new preface and afterword replying to criticism from Sahlins."
• (en) Rigby, Nigel; van der Merwe, Pieter (2002). Captain Cook in the Pacific. National Maritime Museum, London UK. ISBN 0-948065-43-5.
• (en) Robson, John (2004). The Captain Cook Encyclopædia. Random House Australia. ISBN 0-7593-1011-4.
• (en) Robson, John (2009). Captain Cook's War & Peace: The Royal Navy Years 1755–1768, Barnsley (South Yorkshire), Seaforth Books and Sydney, University of New South Wales Press, 2009. ISBN 978-1-84832-033-8 and 978 1 742231099.
• (en) Sahlins, Marshall David (1985). Islands of history. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-73358-6.
• (en) Sahlins, Marshall David (1995). How "Natives" Think: About Captain Cook, for example. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-73368-5.
• (en) Sidney, John Baker (1981). The Australian Language: An Examination of the English Language and English Speech as Used in Australia, from Convict Days to the Present. Melbourne: Sun Books. ISBN 978-0-7251-0382-8.
• (en) Stamp, Tom and Cordelia (1978). James Cook Maritime Scientist. Whitby: Caedmon of Whitby Press. ISBN 0-905355-04-0.
• (en) Sykes, Bryan (2001). The Seven Daughters of Eve. Norton Publishing: New York City, NY and London, England. ISBN 0-393-02018-5.
• (en) Wagner, A.R. (1972). Historic Heraldry of Britain. London: Phillimore & Co Ltd. ISBN 978-0-85033-022-9.

1. ↑ Dos mòrts èran de passatgièrs embarcats a Tahiti
2. ↑ Subre lei 17 mòrts de l'equipatge dau HMS Adventure, 10 foguèron tuats durant una embuscada organizada per de Maoris.
3. ↑ Lei 10 mòrts faguèron partida de l'equipatge dau Resolution que son comandament foguèt représ per Clerke après la mòrt de Cook. 4 foguèron tuats a Hawaii pendent un combat còntra de guerriers locaus.