Habeas corpusL’òrdre d'habeas corpus (en anglés writ of habeas corpus), mai exactament habeas corpus ad subjiciendum et recipiendum, enóncia una libertat fondamentala, aquela d'èsser pas empresonat sens jutjament. En vertut d'aquela lei, tota persona arrestada a drech de saber perque a estat arrestada e de qué es acusada. Aprèp, deu èsser liberada jos caucion, puèi menada abans tres jorns davant un jutge. Las originas venon de l'Anglatèrra de l'Edat Mejana. Dempuèi, foguèt renfortida e precisada del biais a portar de garantidas realas e eficaces contra l'empresonament arbitrari per l'Habeas Corpus Act de 1679. Coma un dels pilars de las libertats publicas anglesas, s’aplica dins las colonias e demòra al sègle XXI present dins lo dels païses qu'aplican la common law. Als Estats Units d'America, a valor constitucionala, se pòt pas suspendre levat en temps de guèrra. Pasmens, al Reialme Unit, es demorada estrictament anglesa, s’aplicant pas en Escòcia, o en Irlanda del Nòrd. Se tradusís sovent lo latin habeas corpus per «siá mèstre de ton còrs», que s'interprèta coma l'enonciat d'un drech fondamental de dispausar de son còrs, comprés coma la proteccion contra las arrestacions arbitràrias. Aquela traduccion es pas justa. Perque en realitat, l'òrdre comença per «habeas corpus ad subjiciendum» que significa literalament: «aja lo còrs per que lo sometas», que s'adreça al jaulièr e non al presonièr per que aqueste produsís aquel davant la Cort.
Evolucion del concèpteLas originas medievalasDempuèi l'Edat Mejana nauta, un òme libre d'Anglatèrra pòt pas subir un empresonament arbitrari o destermenant. Obtenguda pels barons angleses, la Magna Carta del 15 de junh de 1215 lor balha, coma als borgeses de las vilas, e als clergues, de garantidas contra la poténcia reiala. Pausa, entre autres, las basas del drech al jutge, subretot dins son article 39 : «Cap d'òme libre serà pres, empresonat o despossedits de sos bens, declarat fòralei, fòragetat o executat, de quin biais que siá. Tanben lo condemnarem pas mai a l'empresonament sens un jutjament legal de sos pars, confòrme a las leis del país». Pasmens dins la direccion invèrsa l'habeas corpus apareis coma un contraròtle reial sus los actes dels barons. Los jutges reials, que bastisson pauc a pauc la common law, e lo rei d'esperel, que pòt jutjar en darrièr ressòrt, ofrisson un recors contra l’arbitrari feudal. Per çò far, lo rei o los jutges pòdon recorrir a las ordenanças (writs), dins de formas definidas e limitadas per pas encambar suls poders de las justícias dels senhors. Lo periòde absolutistaA l’origina prerogativa exclusiva del rei, l'ordenança venguèt tanben a las corts reialas de common law. Pendent los periòdes Tudors e Stuarts, las corts de common law comencèron d'utilizar l’habeas corpus per contrarotlar las accions dels oficièrs de la Corona. En 1629 lo Parlament britanic se sasís de la question de la possibilitat pel rei de far empresonar sos subjèctes sens motius. Pels parlamentaris, lo monarca pòt pas empresonar sos subjèctes sens motius e sens respectar las formas d’un procès. Carles Ièr d'Anglatèrra donèt sancion a la Peticion, que ven un dels documents majors de la tradicion constitucionnala anglesa. Mas lo Parlament es dissolgut l’annada seguenta. L'Acte d'habeas corpus de 1679Amb un contèxte de tensions politicas vivas la Corona ordena fòrça arrestacions arbitràrias, desplaçament de preson en preson, deportacion otramar, fòra de ressòrt dels tribunals angleses. En 1679, Lord Shaftesbury, cap del partit Whig, fa votar la Lei sus l’habeas corpus. Es intitulada «una lei per assegurar melhor la libertat del subjècte e per la prevencion dels empresonaments otramar»:
Habeas corpus fòra d'AnglatèrraAustràliaCanadaCisjordaniaEscòciaEspanhaEn 1526 lo Fuero Nuevo de Navarra establiguèt una aplicacion d'habeas corpus sul territòri del senhor de Biscaia. Lo Processus d'Habeas Corpus es descrich dins l'article 17.4 de la Constitucion espanhòla de 1978 Las personas que pòdon demandar son aplicacion:
Un còp que s'es formalizada la demanda l'autoritat en question, los agents d'aquela o lo foncionari public an l'obligacion de pausar immediatament la demanda al jutge competent, que deurà decidir del sòrt de la persona: contunha d'empresonament, libertat, o mesa a disposicion quand es despassat lo temps maximum de detencion. Estats Units d'AmericaFilipinasÍndiaIrlandaMalàisiaNòva ZelandaProceduras similaraPolonhaVejatz tanbenArticles connexesLigams extèrnes |
