Ben public

Un ben public es, en sciéncia economica, un ben o un servici que l’utilizacion est non rivala e non exclusiva. Atal lo contraròtle de las epidemias o la defensa nacionala son d'arquetipes de ben public. La biodiversitat n'es un autre exemple, encara mai global e planetari ^[1].

En concrèt aquò significa qu'a pels utilizators interessats per un tal ben una situacion particulara amb una dobla caracteristica^[2] :

• non rivalitat: la consomacion del ben per un agent a pas cap de consequéncia sus la quantitat disponibla d'aquel ben pels autres individús, per exemple, lo fach de respira priva pas los autres d'aire.
• non exclusion: un còp que lo ben public es produch, tot lo mond pòt ne profeitar.

Exemple: lo fach qu'un automobilista mira un senhal de circulacion n'empacha pas un autre d'o far.

Exemple d'exclusion: lo pretz demandat pòt interdire l'accés a une plaja privada, a de vacanças o a de produchs alimentaris de basa coma la vianda, los produchs frescs, los lésers, los sonhs. Aqueles que pòdon pas pagar son exclusits.

La nocion de ben public es l'una de las quatra categorias eissida de la determinacion segon l'exclusion e la rivalitat, los tres autres essent lo ben de club (non rival exclusiu), lo ben comun o bien public impur (rival non exclusiu), e lo ben privat (rival exclusiu).

Se dich ben public mondial (o ben public global), per de bens publics fòrça espandits (per exemple: la qualitat de l'aire, la biodiversitat, lo situacion climatica mondiala^[3], lo malhum Internet…), pasmens s'aquela nocion siá l'objècte de criticas vivas e pas encara estabilizat e unificat brica^[4].

Qu'un ben siá rival ou non, exclusiu o non, es classificant diferentament:

Dins un mond finit e tecnicament evolutiu, aquelas doas condicions (non rivalitat, non exclusion) son rarament absoludas. Cada ben es un bastit socioistoric e economic^[4] que pòt variar del sonque privat al ben public mondial pur passant per tot un continú:

• La condicion de non exclusion depend subretot de las possibilitas tecnicas (e politicas) permetent (o non) l'instauracion d'un contraròtle d'accés. Quand se pòt instaurar un contraròtle d'accés, se dich alara qu'es un ben de peatge o un ben de club. La television criptada n'es l'exemple tipic. Mas quitament quand l'exclusion es tecnicament possibla se pòt far la causida de l'aplicar pas e de l'interdire per une intervencion juridica, alara qu'al contrari se pòt desvolopar de tecnicas o un encastre juridic per far exclusiu un ben qu'o èra pas (exemple: la proprietat intellectuala)
• al delà d'un lindal de consomacion, un ben nonrival pòt o venir (exemples: una carrièra tròp frequentada ont aparéis un encombrament; font naturala renouvelabla limitada).

Un meteis ben será donc, segon las condicions, un ben public pur (pro alunhat dels lindals) o un ben public impur (un lidal es passat que la rivalitat -- benlèu l'exclusion -- aparéis); coma un ben public de liure accés pòt far l'objècte de degalhatge, l'evolucion espontanèa de la situacion pòt aisidament l'aprochar d'un lindal ont lo ben arresta d'èsser un ben public per venir un ben comun que pausa de questions de gestion diferentas.

Un ben public, dich tanben ben collectiu, es un ben qu'es pas divisible e que lo còst de produccion pòt èsser calculat al respècte d'un individú particular, çò que fa dificil, veire impossibla, la fixacion del pretz. La consomacion d'aquel ben per un individú o per mai es identic: un consomator de mai implica donc pas un còst suplementari per l'operator.

Al contrari d'un ben public, lo ben privat es exclusiu e, mai sovent, rival (tot lo mond pòt pas ne profeitar al meteis temps; aquela condicion es pas estrictament necessària, mas s'es pas lo cas l'incitacion per manténir l'exclusivitat es mai flac). Pòt far l'objècte d'escambis, pendent que sa proprietat (o son usatge) cambia de mans. Exemples de bens privats: lotjament, vestits, veituras, joginas, eca.

Las nocions de servici public e de ben public an pas cap de rapòrt l'una amb l'autra. Un servici public pòt balhar de bens dins quina que siá de los cadres de tablèu crosant exclusivitat e rivalitat, alara qu'un ben public pòt tanben èsser lo fach d'una operacion totalament privada (exemple: radiodifusion).

Quand lo ben public es considerat coma un servici, quitament s'es pas possible d'empachar qualqu'un d'utilizar aquel servici, es a vegada possible de saber qui l'utilizèt, veire quina quantitat foguèt consomada: dins aquel cas, lo ben public pòt far l'objècte d'una facturacion classica, al prètzfach quand l'usatge es constatat, veire a l'unitat vertadierament consomada.

Dins lo cas contrari, lo bien a pas de demanda identificada, çò qu'es economicament equivalent a un pretz nul. Aquò pausa pas de problèma quand s'agís d'un ben natural (e qu'encara es pas agotat...), al contrari, per un ben que resulta d'un trabalh de produccion, aquò significa que cal trobar una autra font de finançament:

• una redevença:

1. identificar los beneficiaris per un mejan teoric quin que siá (per exemple, se pòt supausar que totes profiteitam del ben, o que tot proprietari d'una television profeita del servici de teledifusion),
2. forçar, per un sistèma (corròg o impòsts), los beneficiaris de contribuir a la produccion;

• ligar lo servici a una constrencha que profeita a un tèrç, que pòt alara aver interés de pagar (exemple: finançament de la radiodifusion per la publicitat);
• utilizar una font qu'a pas de ligam amb lo ben (los impòsts, un jaç minièr, le mecenat, ...).

Aquelas diferentas fonts son pas exclusivas (exemple: la television, que pòt beneficiar a l'encòp d'una redevença, de fonts publicitàrias, e d'una subvencion finançada per l'impòst).

Quin que siá lo finançament, es li pretz de produccion qu'es lo factor determinant. Lo biais qu'aquel pretz se repartirá entre laos diferents finançaments depend de consideracions macroeconomicas o ideologicas, e non de calculs o d'algoritmes. La doctrina administrativa francesa, per exemple, atal qu'es ensenhada als nauts foncionaris, foguèt lontemps de facturar totes los beneficiaris al costt marginal (aquel de la darrièra unitat producha), çò que dona mecanicament un deficit (lo cost mejan essent superieur al cost marginal), e de colomar aquel per l'impòst. Per exemple, un servici coma l'esclairatge public o la defensa nacionala, que còsta res de mai per provesir una persona suplementària, a un cost marginal nul, e de fach será financiada integralament pels impòsts.

Un ben de club designa une situacion ont l'avantatge qu'un utilizator tira d'un malhum es tan mai important que lo nombre d'utilizators es important e que las prestacions prepausada son provesidas. Las entrepresas de malhum son concernidas pels « efièch de club ».

Exemple:
Cinc vesins crompan una aisina en comun. I aurá pas encombrament (s'acòrdan per aver pas a l'utilizar en mèsme temps), pasmens aquel ben es privat perque degun mai l'utiliza.

1. ↑ (fr)Compagnon, D. (2001). La conservation de la biodiversité, improbable bien public mondial. Colloqui « Les biens publics mondiaux »
2. ↑ (en) Public goods, cours de l’Université de Californie (Berkeley), page 1
3. ↑ Al contrari l'aiga es pas un ben public mondial car s'existís pas d'exclusion possibla (totes podèm prene un ferrat e anar cercar d'aiga al riu, es materialament impossible d'empatchar totes los agents de prene d'aiga), i a sovent rivalitat per son usatge entre las diferentas categorias d'utilizators.
4. ↑ ^4,0 et ^4,1 (fr)Jean-Marie Boisson, Leisson suls globals, Master 2 Sciéncia Politica, spécialité Opérateur coopération internationale et développement, Universitat Montpelhièr I

• Ben privatiu
• Ben comun
• Ben de club
• Ben imaterial
• Servici public

• (fr)Constantin, F. ed, 2002. Les biens publics mondiaux : un mythe légitimateur pour l'action collective ?. Paris: L'Harmattan
• (en)Kaul, I., P. Grunberg, and M. Stern 1999. Global Public Goods: International Cooperation In The 21st Century. New York: Oxford University Press.