ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണത്തിനെതിരെ പോരാടിയ ദക്ഷിണേഷ്യൻ വിപ്ലവകാരിയും പത്രപ്രവർത്തകനും പ്രൊഫസറും കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് പാർട്ടി ഓഫ് ഇന്ത്യയുടെ സ്ഥാപകനുമായിരുന്നു ജി.എ.കെ. ലോഹാനി (2 ഡിസംബർ 1892 - 17 സെപ്റ്റംബർ 1938) എന്നറിയപ്പെടുന്ന ഗുലാം അംബിയ ഖാൻ ലോഹാനി (ബംഗാളി: গোলাম আম্বিয়া খান লোহানী, Russian: Голам Аббия Хан Лохани).
1914-1925 കാലഘട്ടത്തിൽ ലോഹാനി യൂറോപ്പിൽ താമസിച്ചു, അവിടെ അദ്ദേഹം നിയമം പഠിച്ചു, തുടർന്ന് പ്രാദേശിക തൊഴിലാളി പ്രസ്ഥാനത്തിലും ഇന്ത്യൻ സ്വാതന്ത്ര്യ സമരത്തിലും സജീവമായി. റഷ്യയുടെ 1917 ഒക്ടോബർ വിപ്ലവത്തിൽ നിന്ന് പ്രചോദനം ഉൾക്കൊണ്ട് അദ്ദേഹം 1921-ലെ മൂന്നാം ലോക കോൺഗ്രസ് ഓഫ് കോമിന്റേണിൽ പങ്കെടുത്തു, അവിടെ അദ്ദേഹം വ്‌ളാഡിമിർ ലെനുമായി കത്തിടപാടുകൾ നടത്തി. 1925-ൽ അദ്ദേഹം സോവിയറ്റ് യൂണിയനിലേക്ക് സ്ഥിരമായി താമസം മാറി, അവിടെ അദ്ദേഹം വിവർത്തകനായും ഗവേഷകനായും പ്രൊഫസറായും പ്രവർത്തിച്ചു, ദക്ഷിണേഷ്യൻ സമൂഹത്തെക്കുറിച്ചും വിപ്ലവകരമായ തന്ത്രങ്ങളെക്കുറിച്ചും നിരവധി ലേഖനങ്ങൾ രചിച്ചു.[1]
1938-ൽ ഗ്രേറ്റ് പർജ് സമയത്ത്, ലോഹാനിയെ ചാരവൃത്തി ആരോപിച്ച് എൻ.കെ.വി.ഡി അറസ്റ്റ് ചെയ്യുകയും വധിക്കുകയും ചെയ്തു. 1957 ൽ മരണാനന്തരം അദ്ദേഹം നിരപരാധിയാണെന്ന് കണ്ടെത്തി. [1]
ആധുനിക ബംഗ്ലാദേശിലെ പബ്‌ന ജില്ലയുടെ ഭാഗമായ സിറാജ്ഗഞ്ചിലാണ് ജിഎകെ ലോഹാനി ജനിച്ചത്. അച്ഛൻ ഗോലം അസം ഖാൻ അഭിഭാഷകനായിരുന്നു, മാതാവിന്റെ പേര് സൈദ സിറാജുന്നസ ഖാൻ. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ബാല്യകാല വിളിപ്പേര് "മജു" എന്നായിരുന്നു, അദ്ദേഹത്തിന് രണ്ട് ഇളയ സഹോദരന്മാരുണ്ടായിരുന്നു.[2] ഇന്നത്തെ അലിഗഡ് മുസ്ലിം യൂണിവേഴ്സിറ്റിയുടെ മുൻഗാമിയായ മുഹമ്മദൻ ആംഗ്ലോ-ഓറിയന്റൽ കോളേജിലാണ് ലോഹാനി പഠിച്ചത്.[3]
1914-ൽ ലോഹാനി നിയമപഠനത്തിനായി ലണ്ടനിലേക്ക് മാറി.[4] ഭൂപേന്ദ്രനാഥ് ദത്ത പറയുന്നതനുസരിച്ച്, അദ്ദേഹം അവിടെവെച്ച് ഒരു ഫ്രഞ്ച് സ്ത്രീയെ വിവാഹം കഴിച്ചു.[3] 1916- ൽ അദ്ദേഹം ബ്രിട്ടീഷ് കമ്മിറ്റി ഓഫ് ദി ഇന്ത്യൻ നാഷണൽ കോൺഗ്രസ് അംഗമായി.[5]1917-1920 വരെ, ലോഹാനി തൊഴിലാളി, സോഷ്യലിസ്റ്റ് പ്രസ്ഥാനങ്ങളിൽ സജീവമായിരുന്നു, ഒരു പാർട്ടിയുമായും ബന്ധമില്ലായിരുന്ന ഈ സമയത്ത് അദ്ദേഹം നാഷണൽ കൗൺസിൽ ഫോർ സിവിൽ ലിബർട്ടീസിന്റെ ശമ്പളം വാങ്ങുന്ന പ്രചാരകനായിരുന്നു.[2]
1917 ഒക്ടോബർ വിപ്ലവത്തിൽ നിന്ന് പ്രചോദനം ഉൾക്കൊണ്ട് ലോഹാനി ഹാൻഡ്സ് ഓഫ് റഷ്യ പ്രസ്ഥാനത്തിൽ സജീവമായി.[2] റഷ്യയിൽ നിന്ന് ബ്രിട്ടീഷ് സൈന്യത്തെ പിൻവലിക്കണമെന്ന് ആവശ്യപ്പെട്ട് 1919-ലെ ലണ്ടൻ കോൺഫറൻസിൽ സംസാരിച്ച അദ്ദേഹത്തെ ഇൻഡസ്ട്രിയൽ വർക്കേഴ്സ് ഓഫ് ദി വേൾഡ് അംഗമായി കണക്കാക്കി. ലെനിൻ, ട്രോട്‌സ്‌കി, ലക്‌സംബർഗ് എന്നിവരുമായി സംഘാടകർക്കുള്ള ബന്ധം, സിൽവിയ പാൻഖർസ്റ്റിനെപ്പോലുള്ള പ്രവർത്തകരുടെ സാന്നിധ്യം, ലോഹാനിയും "ദി ചിക്കാഗോ ട്രയൽസും" തമ്മിലുള്ള ബന്ധം എന്നിവ കാരണം സോഷ്യലിസ്റ്റ് വിരുദ്ധ ബ്രിട്ടീഷ് എംപയർ യൂണിയൻ 1919 ജനുവരി 15-ന് ഹോം ഓഫീസിന് കത്ത് എഴുതി. ലോഹാനിയുടെ നാടുകടത്തൽ നിർദ്ദേശിച്ചുകൊണ്ടാണ് കത്ത് അവസാനിപ്പിച്ചത്.[6]
1919-ൽ, ഷപൂർജി സക്ലത്‌വാലയുടെ നേതൃത്വത്തിൽ വർക്കേഴ്സ് വെൽഫെയർ ലീഗ് ഓഫ് ഇന്ത്യയിലേക്ക് ലണ്ടനിൽ ലാസ്‌കാർമാരെയും ലോഹാനി സംഘടിപ്പിക്കുകയായിരുന്നു.[7][8] ബെർലിനിലെ വീരേന്ദ്രനാഥ് ചട്ടോപാധ്യായയെ (ചാട്ടോ) ലോഹാനിയെ പരിചയപ്പെടുത്തിയത്, അദ്ദേഹത്തിന്റെ സഹോദരി സരോജിനി നായിഡുവാണെന്ന് ദത്ത എഴുതിയിട്ടുണ്ട്.[3] ഒന്നാം ലോകമഹായുദ്ധസമയത്തും അതിനുശേഷവും അവർ ഒരുമിച്ച് പ്രവർത്തിച്ചു.[9]
1921 മെയ് മാസത്തിൽ, സോവിയറ്റ് ഗവൺമെന്റും ബെർലിൻ ആസ്ഥാനമായുള്ള ഇന്ത്യൻ ഇൻഡിപെൻഡൻസ് കമ്മിറ്റിയും തമ്മിലുള്ള ചർച്ചകളെത്തുടർന്ന്[10] ഇന്ത്യയുടെ പ്രതിനിധികളായി മൂന്നാം കോമിന്റേൺ കോൺഗ്രസിൽ പങ്കെടുക്കുന്നതിനായി ലോഹാനി സഹ സ്വാതന്ത്ര്യ സമര സേനാനികളായ ചാട്ടോ, പാണ്ഡുരംഗ് സദാശിവ് ഖാൻഖോജെ വീരേന്ദ്രനാഥ് ചഥോപാധ്യായ, ഭൂപേന്ദ്രനാഥ് ദത്ത, നളിനി ഗുപ്ത, അബ്ദുൾ ഹസൻ, ആഗ്നസ് സ്മെഡ്‌ലി എന്നിവർക്കൊപ്പം മോസ്കോ സന്ദർശിച്ചു.[11] ആധുനിക ഇന്ത്യ, പാകിസ്ഥാൻ, ബംഗ്ലാദേശ് എന്നിവ ഉൾപ്പെടുന്ന ഒരു കൊളോണിയൽ രാഷ്ട്രമായ ബ്രിട്ടീഷ് രാജിനെയാണ് അക്കാലത്ത് "ഇന്ത്യ" എന്ന പേര് കൊണ്ട് പരാമർശിച്ചിരുന്നത്.
ചാട്ടോയ്ക്കും ഖാൻഖോജെയ്‌ക്കുമൊപ്പം, നിലവിലുള്ള കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് പാർട്ടി ഓഫ് ഇന്ത്യയുടെ (1920-ൽ എം.എൻ. റോയ്, അബണീനാഥ് മുഖർജി, എം.പി.ടി. ആചാര്യ എന്നിവർ ചേർന്ന് താഷ്‌കെന്റിൽ സ്ഥാപിച്ചത്) "ഇടത്" കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് ലൈനിനെ വെല്ലുവിളിച്ച് ലോഹാനി 14 പേജുള്ള "ഇന്ത്യയെയും ലോക വിപ്ലവത്തെയും കുറിച്ചുള്ള തീസിസ്" എന്ന തലക്കെട്ടിൽ ഒരു രേഖ പ്രസിദ്ധീകരിച്ചു, അത് അവർ ലെനിനും ഇസിസിഐ യ്ക്കും 1921 ജൂലൈ 7 ന് അയച്ചു, മൂന്നാം കോൺഗ്രസിന്റെ ഓറിയന്റൽ കമ്മീഷനിൽ അവതരിപ്പിച്ചു. ലോഹാനിയാണ് രേഖ എഴുതിയതെന്ന് റോയ് അവകാശപ്പെട്ടു.[12] ചാറ്റോയുടെ ജീവചരിത്രകാരൻ നിരോഡെ കെ. ബറൂവയുടെ അഭിപ്രായത്തിൽ, ഈ രേഖയിൽ ചാറ്റോയുടെ രചനാശൈലി ശക്തമായി ഉൾക്കൊള്ളുന്നു, എന്നാൽ കമ്മീഷനിൽ രേഖ ഉച്ചത്തിൽ വായിച്ചത് ലോഹാനിയാണ്.[13]
ഏഷ്യയിലും ആഫ്രിക്കയിലും വെച്ച് ലോകവിപ്ലവത്തിന് ഏറ്റവുമധികം പ്രാധാന്യം നൽകിയത് ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയാണെന്ന് പ്രസ്താവിച്ചുകൊണ്ടാണ് തീസിസ് ആരംഭിച്ചത്. എന്നിരുന്നാലും, അമിതമായ ഉത്സാഹത്തിനെതിരെയും രചയിതാക്കൾ മുന്നറിയിപ്പ് നൽകി.[14]
ദക്ഷിണേഷ്യൻ സാമൂഹിക രാഷ്ട്രീയ സാഹചര്യങ്ങളുടെ വിശദമായ വിശകലനത്തോടെയാണ് ആദ്യഭാഗം ആരംഭിച്ചത്. അതിൽ ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയിലെ തൊഴിലാളിവർഗ്ഗം സീസണൽ തൊഴിൽ കാരണം കർഷകരുമായി ഓവർലാപ്പ് ചെയ്യുന്നതായി പറയുന്നു.[15] "ഇന്ത്യയെ വ്യാവസായികമായി പിന്നോക്കാവസ്ഥയിൽ നിർത്താനുള്ള ഇംഗ്ലണ്ടിന്റെ സാമ്രാജ്യത്വ നയം" മൂലമാണ് ഇന്ത്യ അവികസിതമായി തുടരുന്നതെന്ന് അവർ കുറ്റപ്പെടുത്തി.[16]
രണ്ടാം ഭാഗം ദേശീയവാദ ഗ്രൂപ്പുകളുമായുള്ള സാമ്രാജ്യത്വ വിരുദ്ധ ഐക്യമുന്നണിക്ക് ആഹ്വാനം ചെയ്തു.[17] [16] ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്വത്തെ അട്ടിമറിച്ചാൽ ഉടൻ തന്നെ സോഷ്യലിസ്റ്റ് വിപ്ലവം ഉണ്ടാകും എന്നും അതിൽ എഴുതുന്നു. [18]
സോവിയറ്റ് റഷ്യയ്ക്കും ലോക കമ്മ്യൂണിസത്തിനും ഉള്ള പ്രധാന "ഭീഷണി" എന്ന നിലയിൽ "ഇന്ന് നിലവിലുള്ള മറ്റേതൊരു ബൂർഷ്വാ സഖ്യത്തേക്കാളും" ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്വത്തെയാണ് രേഖയുടെ അവസാനഭാഗം ലക്ഷ്യമിടുന്നത്.[19] ബ്രിട്ടീഷ് തൊഴിലാളിവർഗം തങ്ങളുടെ വിപ്ലവത്തെ പിന്തുണയ്ക്കുമെന്നതു വിശ്വസിക്കാൻ കഴിയില്ലെന്ന് ലോഹാനിയും ചാട്ടോയും ഖാൻകോജെയും ആരോപിച്ചു.[20] ബ്രിട്ടനിലെ കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് പാർട്ടിയുടെ ദൗർബല്യം ആയി ബ്രിട്ടീഷ് തൊഴിലാളിവർഗത്തിനകത്ത് ഒരു വലിയ "തൊഴിലാളി പ്രഭുവർഗ്ഗം" ഉണ്ടെന്നും അവർ സാമ്രാജ്യത്വ വ്യവസ്ഥയിൽ പങ്കാളികളാകുകയും കൊളോണിയൽ ചൂഷണത്തെ എതിർക്കാൻ തയ്യാറാവാതിരിക്കുകയും ചെയ്തു എന്നും അവർ ചൂണ്ടിക്കാട്ടി.[21]
ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയിൽ വികസിത തൊഴിലാളികളെ റിക്രൂട്ട് ചെയ്യുന്നതിനായി ഒരു പുതിയ പ്രചരണ സംഘടനയ്ക്ക് ആഹ്വാനം ചെയ്തുകൊണ്ട് തീസിസ് റോയിയുടെയും "താഷ്കന്റ്" സിപിഐയുടെയും നിലവിലുള്ള അധികാരത്തെ പരോക്ഷമായി എതിർത്തു.[22] തീസിസിനെ ന്യായീകരിച്ച് സംസാരിച്ച ലോഹാനി, സിപിഐയെ "വ്യാജ പാർട്ടി" എന്ന് വിളിച്ചു, അതിനെ കോമിന്റേണിൽ നിന്ന് ഒഴിവാക്കി പകരം ഒരു പുതിയ സംഘടന രൂപീകരിക്കണമെന്നും ആവശ്യപ്പെട്ടു.[23] വിരോധാഭാസമെന്നു പറയട്ടെ, സി.പി.ഐയുടെ കോമിന്റേൺ ബന്ധത്തെക്കുറിച്ച് പരോക്ഷമായി ലോഹാനി സമ്മതിച്ചത് പാർട്ടിയുടെ നിയമസാധുതയുടെ തെളിവായി മുസാഫർ അഹ്മദ് പിന്നീട് ഉദ്ധരിച്ചു.[24]
1921 ഓഗസ്റ്റ് 4-ന്, ചാറ്റോയും ലോഹാനിയും "മെമ്മോറാണ്ടം ടു ദി ഇന്ത്യൻ കമ്മീഷൻ ടു ദി കോമിന്റേൺ" എന്ന ഒരു ഫോളോ-അപ്പ് രേഖയിൽ തങ്ങളുടെ വിമർശനങ്ങൾ വിശദീകരിച്ചു.[22] തങ്ങളുടെ വാദങ്ങൾ അവതരിപ്പിക്കാൻ ലെനിനെ നേരിട്ട് കാണാനും അവർ അഭ്യർത്ഥിച്ചു.[2] യൂറോപ്പ് ആസ്ഥാനമായുള്ള പ്രവാസികളും സംശയാസ്പദമായ കമ്മ്യൂണിസ്റ്റുകാരും ചേർന്നാണ് സിപിഐ അകാലത്തിൽ സ്ഥാപിച്ചതെന്ന് മെമ്മോറാണ്ടം തറപ്പിച്ചുപറയുന്നു,[22] ഒരു യഥാർത്ഥ പാർട്ടി രൂപീകരിക്കുന്നതിന്റെ മുന്നോടിയായുള്ള ഒരു പ്രചരണ സംഘടനയുടെ ആവശ്യം അവർ ആവർത്തിച്ചു.[19] "ഇന്ത്യൻ വിപ്ലവ പ്രസ്ഥാനത്തെ പ്രതിനിധീകരിക്കാനുള്ള എന്റെ അവകാശത്തെ വെല്ലുവിളിക്കാൻ അവർ ആഗ്രഹിക്കുന്നുവെന്ന് അവരുടെ പെരുമാറ്റത്തിൽ നിന്ന് വ്യക്തമാണ്" എന്ന് റോയ് പിന്നീട് അഭിപ്രായപ്പെട്ടു.[25]
ലോഹാനി, ചാട്ടോ, ഖാൻഖോജെ എന്നിവർക്ക് അയച്ച കത്തിൽ ലെനിൻ “ഞാൻ നിങ്ങളുടെ പ്രബന്ധങ്ങൾ വളരെ താൽപ്പര്യത്തോടെ വായിച്ചു എന്നാൽ എന്തിനാണ് പുതിയ പ്രബന്ധങ്ങൾ? അതിനെക്കുറിച്ച് ഞാൻ ഉടൻ നിങ്ങളോട് സംസാരിക്കും" എന്ന് പ്രതികരിച്ചു.[20] ദത്തയുടെ അഭിപ്രായത്തിൽ,[26] ലെനിന്റെ പ്രതികരണം കൂടുതൽ സഹതാപത്തോടെയായിരുന്നു: "ഞാൻ നിങ്ങളുടെ പ്രബന്ധങ്ങൾ വായിച്ചു. ഞാൻ നിങ്ങളോട് യോജിക്കുന്നു. ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്വം നശിപ്പിക്കണം. എനിക്ക് നിങ്ങളെ കാണാൻ കഴിയുമ്പോൾ, എന്റെ സെക്രട്ടറി നിങ്ങളെ അറിയിക്കും. PS: എന്റെ തെറ്റായ ഇംഗ്ലീഷ് ദയവായി ക്ഷമിക്കൂ."[27]
ലെനിന്റെ കത്തിന്റെ യഥാർത്ഥ പകർപ്പ് നഷ്ടപ്പെട്ടതായി ചാറ്റോ പറഞ്ഞു.[28] മാർക്‌സ്-എംഗൽസ്-ലെനിൻ ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ടിലെ ലെനിന്റെ ഔട്ട്‌ഗോയിംഗ് കത്തുകളുടെ രജിസ്റ്ററിൽ 1921 ജൂലൈ 8 ലെ "നമ്പർ 501" ഇംഗ്ലീഷിൽ ലൊഹാനി, ചാട്ടോ, ഖാൻകോജെ എന്നിവരെ അഭിസംബോധന ചെയ്തു, പക്ഷേ കത്ത് കാണുന്നില്ല.[29]
പ്രതീക്ഷിച്ചിരുന്ന കൂടിക്കാഴ്ച ലെനുമായി എപ്പോഴെങ്കിലും നടന്നിട്ടുണ്ടോ എന്നത് തർക്കവിഷയമാണ്. ലെനിൻ അവരെ നേരിട്ടു സ്വീകരിച്ചുവെന്ന് റോയ് അവകാശപ്പെട്ടു, എന്നാൽ സോവിയറ്റ് നേതാവ് അവരുടെ ആവശ്യങ്ങൾ വിസമ്മതിക്കുകയും അവരെ വളരെയധികം നിരാശരാക്കുകയും ചെയ്തു.[12] ലെനിനെ കണ്ടുമുട്ടിയതിനെക്കുറിച്ച് ദത്ത ഒരിക്കലും പരാമർശിച്ചിട്ടില്ല,[30] 1934-ൽ ചാറ്റോ, റോയിയുടെ തന്ത്രം കാരണം ലെനിനുമായുള്ള കൂടിക്കാഴ്ച ഒരിക്കലും നടന്നിട്ടില്ല എന്ന് പറഞ്ഞു.[31]
ലോഹാനി, ചാറ്റോ, ഖാൻഖോജെ എന്നിവർ ആത്യന്തികമായി കോമിന്റേൺ പിന്തുണ നേടുന്നതിൽ പരാജയപ്പെട്ടു.[32] ചാറ്റോ പറയുന്നതനുസരിച്ച്, കോമിന്റേൺ നേതാക്കളായ കാൾ റാഡെക്കും ബേലാ കുനും റോയിയെ പിന്തുണച്ചതും ബെർലിൻ ഗ്രൂപ്പിനെ ലെനിനെയും സിനോവിയേവിനെയും കാണുന്നതിൽ നിന്ന് തടഞ്ഞതുമാണ് പരാജയത്തിന്റെ പ്രധാന കാരണം.[33] സാമ്രാജ്യത്വ വിദേശ രഹസ്യാന്വേഷണ ഏജൻസികൾക്ക് വേണ്ടി പ്രവർത്തിക്കുകയോ അവരുമായി ബന്ധമുള്ളവരോ ആണെന്ന് തർക്കത്തിൽ ഇരുപക്ഷവും പരസ്പരം ആരോപിച്ചു.[34]
ലോഹാനി മറ്റുള്ളവരെക്കാൾ കൂടുതൽ കാലം മോസ്കോയിൽ താമസിച്ചു, കോമിന്റേൺ ഹെഡ്ക്വാർട്ടേഴ്സിലെ അജിറ്റ്പ്രോപ്പ് വിഭാഗത്തിൽ ജോലി ചെയ്തു.[35] ലോഹാനി പിന്നീട് അദ്ദേഹത്തെ കാണുകയും ചാറ്റോയുടെ പക്ഷം ചേർന്നതിൽ ഖേദം പ്രകടിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തുവെന്ന് എംഎൻ റോയ് എഴുതി.[36] ചാറ്റോയെയും സ്‌മെഡ്‌ലിയെയും കുറിച്ച് റോയ്‌ക്ക് മോശം അഭിപ്രായം ഉണ്ടായിരുന്നു, എന്നാൽ ബെർലിൻ ഗ്രൂപ്പിന്റെ പ്രധാന വക്താവും എഴുത്തുകാരനുമായി പ്രവർത്തിച്ച ലോഹാനി ഒരു മികച്ച വാഗ്മിയാണെന്ന് പറഞ്ഞു.[37]
1921-1925 വരെ, ലോഹാനി ഫ്രാൻസ്, ജർമ്മനി, സ്വിറ്റ്സർലൻഡ് എന്നിവിടങ്ങളിൽ ഇടയ്ക്കിടെ മാറിത്താമസിച്ചു, ഒരു പത്രപ്രവർത്തകൻ, വിവർത്തകൻ, ഭാഷാ പരിശീലകൻ എന്നീ നിലകളിൽ പ്രവർത്തിക്കുകയും രാഷ്ട്രീയമായി സജീവമായി തുടരുകയും ചെയ്തു. അദ്ദേഹം ബംഗാളിയും ഇംഗ്ലീഷും കൂടാതെ ഫ്രഞ്ച്, ജർമ്മൻ, ഹിന്ദി എന്നീ ഭാഷകളും സംസാരിച്ചു.[2] പാരീസിൽ, ലോഹാനി കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് അനുകൂല പത്രമായ ദി മാസ്സ് ഓഫ് ഇന്ത്യ സ്ഥാപിക്കുകയും എവ്‌ലിൻ ട്രെന്റ് റോയി (എംഎൻ റോയിയുടെ ഭാര്യ) എന്നിവരോടൊപ്പം എഡിറ്റ് ചെയ്യുകയും ചെയ്തു.[35] എവ്‌ലിൻ റോയിയും ഹെൻറി ബാർബസ്സും ചേർന്ന് സംഘടിപ്പിച്ച "കമ്മിറ്റി പ്രോ-ഹിന്ദു" യിലും അദ്ദേഹം പ്രവർത്തിച്ചു.[2] 1922-ൽ അദ്ദേഹം ഗാന്ധിയുടെ സംഘാടന കഴിവുകളെ പ്രകീർത്തിച്ചുകൊണ്ട് ഒരു ലേഖനം പ്രസിദ്ധീകരിച്ചു, സ്വാതന്ത്ര്യസമരത്തിനായുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ നിയമലംഘന തന്ത്രത്തിന്റെ ചില ഗുണങ്ങളെ അംഗീകരിച്ചു.[38] 1924 ഫെബ്രുവരി 4 ന്, ലോഹാനി പാരീസിൽ നിന്ന് പണം ആവശ്യപ്പെട്ടുകൊണ്ടും ആരോഗ്യപ്രശ്നങ്ങളെക്കുറിച്ച് പരാതിപ്പെട്ടും തന്റെ അമ്മയ്ക്ക് കത്തെഴുതി. അയാളുടെ ദാമ്പത്യവും തകരുകയായിരുന്നു.[2]
1925-ൽ, ബ്രിട്ടീഷ് വിരുദ്ധ പ്രവർത്തനങ്ങൾ കാരണം ഫ്രഞ്ച് സർക്കാർ അദ്ദേഹത്തിന്റെ റസിഡൻസി പെർമിറ്റ് റദ്ദാക്കിയതിനെത്തുടർന്ന് ലൊഹാനി സോവിയറ്റ് യൂണിയനിലേക്ക് മാറി.[2] മോസ്കോയിൽ ഒരു കോമിന്റേൺ പ്രവർത്തകനായി ജീവിച്ച ലോഹാനി ദക്ഷിണേഷ്യൻ സമൂഹത്തെക്കുറിച്ചും വിപ്ലവ തന്ത്രത്തെക്കുറിച്ചും നിരവധി ലേഖനങ്ങൾ എഴുതി. ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയിൽ കാര്യമായ വ്യാവസായികവൽക്കരണത്തെ സാമ്രാജ്യത്വം തടയുന്നുവെന്ന വർഗയുടെ തീസിസിനെതിരെ അദ്ദേഹം റോയിക്കൊപ്പം നിന്നു. നിക്ഷേപത്തിലൂടെയും ഉൽപ്പാദനത്തിന്റെ നവീകരണത്തിലൂടെയും ബ്രിട്ടൻ ദക്ഷിണേഷ്യൻ കോളനി വ്യവസായവൽക്കരിക്കുകയാണെന്ന് ലോഹാനി വാദിച്ചു.[39] [40] ഇരുമ്പ് വ്യവസായത്തിന്റെ വിപുലീകരണവും കൃഷിയുടെ മുതലാളിത്ത പരിവർത്തനവും ബ്രിട്ടൻ ഭാവിയിലെ വ്യവസായവൽക്കരണത്തിന് അടിത്തറയിടുന്നു എന്നതിന്റെ തെളിവായി അദ്ദേഹം ഉദ്ധരിച്ചു, അതേസമയം കർഷകരുടെ ഫ്യൂഡൽ ചൂഷണം അവസാനിപ്പിക്കാൻ ബ്രിട്ടീഷ് ഭരണത്തിന് അപ്പോഴും കഴിഞിരുന്നില്ല എന്നും അദ്ദേഹം എഴുതി.[41][40]
കോമിന്റേണിലെ തന്റെ രചനകളിൽ, ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയിൽ വിപ്ലവകരമായ ഒരു പ്രതിസന്ധി അടുത്ത് വരികയാണെന്നും ഡൊമിനിയൻ പദവിയും പരിഷ്കരണ ശ്രമങ്ങളും അപര്യാപ്തമായ ബൂർഷ്വാ നടപടികളാണെന്നും തൊഴിലാളികൾക്കും കർഷകർക്കും മാത്രമേ വിപ്ലവം നയിക്കാൻ കഴിയൂ എന്നും ലോഹാനി ആവർത്തിച്ച് പ്രസ്താവിച്ചു. 1927-28 കാലഘട്ടത്തിൽ, സിപിഐക്കൊപ്പം വർക്കേഴ്സ് ആൻഡ് പെസന്റ്സ് പാർട്ടിയെ ബഹുജനങ്ങളുടെ മുന്നണിപ്പോരാളിയായി അദ്ദേഹം പ്രശംസിച്ചു. [42][43] 1928-ൽ അദ്ദേഹം 1920-22 കാലത്തെ നിസ്സഹകരണ പ്രസ്ഥാന സമയത്ത് വിപ്ലവത്തിനുള്ള അവസരം നഷ്ടപ്പെട്ടു എന്ന് എഴുതി.[43] സൈമൺ കമ്മീഷനെതിരെയുള്ള സമരങ്ങളെയും പ്രതിഷേധങ്ങളെയും പ്രശംസിച്ച ലോഹാനി, തൊഴിലാളിവർഗ മുൻനിര "നിങ്ങളുടെ റോയൽ കമ്മീഷനിൽ തുപ്പുകയാണ്", പകരം മുഴുവൻ ജനങ്ങളെയും പ്രതിനിധീകരിക്കുന്ന "ഭരണഘടനാ അസംബ്ലി" എന്ന മുദ്രാവാക്യം നിർദ്ദേശിക്കുന്നു എന്ന് എഴുതി.[43][44] കമ്മീഷൻ വിരുദ്ധ പ്രതിഷേധങ്ങൾ തടയുന്നതിൽ ഇന്ത്യൻ നാഷണൽ കോൺഗ്രസിനെ അദ്ദേഹം വിമർശിച്ചു, കൂടാതെ ബ്രിട്ടീഷ് സാമ്രാജ്യത്വവുമായി വഞ്ചനാപരമായ ഒത്തുതീർപ്പിലേക്ക് നയിക്കുമ്പോൾ വരേണ്യവർഗത്തെ മാത്രം പ്രതിനിധീകരിക്കുന്നതു ഒരു വഞ്ചനയാണെന്ന് അദ്ദേഹം അപലപിച്ചു.[44] 1928 മെയ് മാസത്തിൽ, കനത്ത സാമ്പത്തിക, പോലീസ് സമ്മർദത്തിൽ ഇന്ത്യയിൽ തൊഴിൽ മിലിറ്റൻസി കുറഞ്ഞു വരികയാണെന്ന് ലോഹാനി എഴുതി.[45]
1926-27ൽ, ഓൾ-റഷ്യൻ അസോസിയേഷൻ ഓഫ് ഓറിയന്റോളജിയുടെ (വിഎൻഎവി) ഗവേഷകനായി ലോഹാനി ഇൻഡോളജിസ്റ്റ് പഠനത്തിൽ കാര്യമായ സംഭാവന നൽകി.[1] ഈ സമയത്ത് അദ്ദേഹം ടോമാസ് ദബാലിന്റെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള പെസന്റ് ഇന്റർനാഷണലുമായി (ക്രെസ്റ്റിന്റേൺ) അഫിലിയേറ്റ് ചെയ്യുകയും ഇന്റർനാഷണൽ റെഡ് എയ്ഡിനായി പ്രവർത്തിക്കുകയും ചെയ്തു.[2] മോസ്കോ ഇൻസ്റ്റിറ്റ്യൂട്ട് ഓഫ് ഓറിയന്റൽ സ്റ്റഡീസിലും കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് യൂണിവേഴ്സിറ്റി ഓഫ് ടോയിലേഴ്സ് ഓഫ് ഈസ്റ്റിലും മോസ്കോ വർക്കേഴ്സ് യൂണിവേഴ്സിറ്റിയിലും ലൊഹാനി ബംഗാളി ഭാഷ പഠിപ്പിച്ചു. റേഡിയോ പ്രക്ഷേപണങ്ങൾക്കും ലിഖിത പ്രസിദ്ധീകരണങ്ങൾക്കുമായി വിവർത്തകനായി പ്രവർത്തിച്ച അദ്ദേഹം,[1][2] മോത്തിലാൽ നെഹ്രുവും ജവഹർലാൽ നെഹ്രുവും 1926-ൽ യുഎസ്എസ്ആർ സന്ദർശിച്ചപ്പോൾ അവരുടെ വ്യാഖ്യാതാവായി പ്രവർത്തിച്ചു. കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് പാർട്ടി ഓഫ് ഇന്ത്യയുടെ അംഗമായതിനു പുറമേ, ലോഹാനി 1928[46] ൽ സോവിയറ്റ് ഓൾ-യൂണിയൻ കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് പാർട്ടിയിൽ (ബോൾഷെവിക്കുകൾ) ചേർന്നു. അദ്ദേഹം എഴുതിയ കുറഞ്ഞത് 8 പ്രസിദ്ധീകരിക്കാത്ത റിപ്പോർട്ടുകളോ ലേഖനങ്ങളോ സോവിയറ്റ് ആർക്കൈവുകളിൽ തിരിച്ചറിഞ്ഞിട്ടുണ്ട്.[2]
1928 മെയ് 22-ന്, എംഎൻ റോയ് സോവിയറ്റ് യൂണിയൻ വിട്ട് ബെർലിനിലേക്ക് പോയി. പ്രത്യക്ഷത്തിൽ വൈദ്യചികിത്സക്ക് എന്ന പേരിൽ ആയിരുന്നു എങ്കിലും യഥാർത്ഥത്തിൽ അത് സ്റ്റാലിനുമായുള്ള വിരോധം മൂലമുള്ള തിരിച്ചുവരാൻ ഉദ്ദേശിക്കാത്ത ഒളിച്ചോട്ടം ആയിരുന്നു. റോയിയുടെ അടുപ്പക്കാരൻ എന്ന നിലയിൽ ലോഹാനി സംശയത്തിന് വിധേയനായി.[47] അദ്ദേഹത്തിന്റെ ആശയങ്ങൾ ഉപേക്ഷിക്കാൻ സമ്മർദ്ദമുണ്ടായി.[48]
ആറാമത്തെ കോമിന്റേൺ കോൺഗ്രസിൽ (1928 ജൂലൈ 17 മുതൽ സെപ്റ്റംബർ 2 വരെ) "ഇന്ത്യ"യിൽ നിന്നുള്ള ഒരു പ്രതിനിധിയായി ലോഹാനി പങ്കെടുത്തു.[49] സ്വതന്ത്ര വിപ്ലവത്തിനുള്ള തയ്യാറെടുപ്പുകൾക്ക് അനുകൂലമായി ഐക്യമുന്നണികൾ (സി.പി.ഐ. വർക്കേഴ്സ് ആൻഡ് പെസന്റ്സ് പാർട്ടിയുമായുള്ള സഖ്യം പോലുള്ളവ) ഉപേക്ഷിക്കുക എന്ന ഇടതുപക്ഷ നയമായ മൂന്നാം കാലഘട്ടത്തിലേക്ക് കോമിന്റേൺ നീങ്ങുകയായിരുന്നു.
ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയിലെ വിപ്ലവ പ്രതിസന്ധിയെ ലഘൂകരിക്കുന്നതിലും ദേശീയതയിലും പരിഷ്‌കരണവാദത്തിലും മിഥ്യാധാരണകൾ വെച്ചുപുലർത്തുന്നതിലും ലോഹാനിയുടെ മേൽ ആരോപനങ്ങൾ ഉയർന്നു. ലോഹനിയുടെ "വ്യാവസായികവൽക്കരണത്തിന്റെയും അപകോളനിവൽക്കരണത്തിന്റെയും കാവ്യാത്മക വിവരണത്തെ" ഓട്ടോ വില്ലെ കുസിനൻ കടുത്ത ഭാഷയിൽ വിമർശിച്ചു.[50][51] "ഡീകോളനൈസേഷൻ" സിദ്ധാന്തത്തിന്റെ യഥാർത്ഥ ഉപജ്ഞാതാവായി റോയിയെ പരാമർശിച്ചു വിമർശിച്ച പ്യോട്ടർ അബ്രമോവിച്ച് ഷുബിൻ (യു.എസ്.എസ്.ആറിനെ പ്രതിനിധീകരിച്ച്), ലോഹാനി അതിന് ഒരു പേര് മാത്രമാണ് നൽകിയതെന്ന് അവകാശപ്പെട്ടു.[52] ക്രിസ്റ്റോഫ് വുർം (ഇസിസിഐ യെ പ്രതിനിധീകരിച്ച്) ലോഹാനി ഇന്ത്യ "അപ കോളനിവൽക്കരിക്കപ്പെടുകയാണെന്ന്" തെറ്റായി വിശ്വസിച്ചു എന്ന് പറഞ്ഞു, ലോഹാനിയുടെ പ്രസ്താവനകളിൽ ഒരു "വലിയ അപകടം" അടങ്ങിയിട്ടുണ്ടെന്ന് ആരോപിച്ചു. ഇന്ത്യൻ സാമ്പത്തിക വളർച്ചയോടുള്ള ലോഹാനിയുടെ പ്രകടമായ ആവേശത്തെക്കുറിച്ചും വുർം സംശയം ഉയർത്തി.[52] കുസിനന്റെ ആക്രമണത്തിനിരയായ ബ്രിട്ടീഷ് പ്രതിനിധി സംഘം, റോയിയുടെയും ലോഹാനിയുടെയും അഭിപ്രായങ്ങളുടെ ഉത്തരവാദിത്തം നിഷേധിച്ചുകൊണ്ട് റോയിയിൽ നിന്നും ലോഹാനിയിൽ നിന്നും അകന്നു.[53]
കുസിനൻ തന്റെയും റോയിയുടെയും നിലപാടുകളിൽ "പൂർണ്ണമായ പരിഹാസവും തെറ്റായ ചിത്രീകരിക്കലും" നടത്തിയെന്ന് ഉറപ്പിച്ചുകൊണ്ട് ലോഹാനി സ്വയം പ്രതിരോധിച്ചു. "ഇന്ത്യയുടെ അപകോളനീകരണ സിദ്ധാന്തവുമായി തനിക്ക് ഒരു ബന്ധവുമില്ല" എന്ന് പറഞ്ഞ ലോഹാനി, "ഡീകോളനൈസേഷൻ" എന്ന പദം താൽക്കാലികമായ രീതിയിൽ മാത്രമാണ് താൻ ഉപയോഗിച്ചതെന്ന് ആവർത്തിച്ച് വാദിച്ചു. "ഡീകോളനൈസേഷൻ" എന്ന പദം ആദ്യമായി ഉപയോഗിച്ചത് 1927-ൽ രൂപീകരിച്ച ഒരു പ്രത്യേക ഇസിസിഐ കമ്മീഷനിലാണ് എന്നും, അന്ന് അതിൽ കാര്യമായ എതിർപ്പോ വിയോജിപ്പോ ഇല്ലായിരുന്നുവെന്നും അദ്ദേഹം വാദിച്ചു. തന്റെ കാഴ്ചപ്പാടുകൾ കൃത്യമായി അവതരിപ്പിച്ചുകൊണ്ട് നിലവിലെ കമ്മീഷൻ, കോൺഗ്രസിലെ പ്രതിനിധികളോടും തന്നോടും റോയിയോടും "അനീതി" കാണിക്കുന്നുവെന്ന് ലോഹാനി പരാതിപ്പെട്ടു.[54][52] രണ്ടാഴ്ചയ്ക്കുശേഷം വീണ്ടും സ്വയം പ്രതിരോധിച്ച ലോഹാനി, ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയിൽ വർഗസമരം തീവ്രമാകുകയാണെന്നും ബഹുജനങ്ങളാണ് അതിന് നേതൃത്വം നൽകുന്നതെന്നും താൻ വിശ്വസിക്കുന്നതായി ആവർത്തിച്ചു. താനും കുസിനനും തമ്മിൽ കാര്യമായ അഭിപ്രായവ്യത്യാസമൊന്നുമില്ലെന്നും സിപിജിബിയുടെ വീക്ഷണങ്ങളോട് താൻ കൂടുതലും യോജിക്കുന്നുവെന്നും അദ്ദേഹം അവകാശപ്പെട്ടു.[55]
ആറാം കോൺഗ്രസിന്റെ പശ്ചാത്തലത്തിൽ ലോഹാനി പ്രവർത്തിച്ചിരുന്ന ചില സംഘടനകൾ അടച്ചുപൂട്ടി. വിഎൻഎവി പിരിച്ചുവിടുകയും സോവിയറ്റ് ഓറിയന്റലിസ്റ്റുകളെ "കപട-മാർക്സിസ്റ്റ് നിലപാടിന്റെ" പേരിൽ വിമർശിക്കുകയും ചെയ്തു.[56] "തികച്ചും അപര്യാപ്തമായത്" എന്ന നിലയിൽ എല്ലാ ഭാഗത്തുനിന്നും ആക്രമിക്കപ്പെട്ടതിന് ശേഷം ക്രെസ്റ്റിന്റൺ അനിശ്ചിതകാലത്തേക്ക് അടച്ചുപൂട്ടി.[57] വർക്കേഴ്സ് ആൻഡ് പെസന്റ്സ് പാർട്ടിയെ ഉപേക്ഷിക്കാൻ കോമിന്റേൺ അതിന്റെ പ്രവർത്തകരോട് ഉത്തരവിട്ടു,[58] അത് താമസിയാതെ തകർന്നു.
1929 ജൂലൈയിൽ ഇസിസിഐ യുടെ 10-ാമത് വിപുലീകൃത പ്ലീനത്തിൽ, ലോഹാനി തന്റെ പഴയ വീക്ഷണങ്ങൾ ഉപേക്ഷിക്കുകയും പുതിയ കോമിന്റേൺ ലൈനിനോട് യോജിക്കുന്നുവെന്ന് സ്വയം പ്രഖ്യാപിക്കുകയും ചെയ്തു.[59] [60] "മെൻഷെവിക്കുകളുടെ" സിപിഐയെ ശുദ്ധീകരിക്കാനുള്ള ആഹ്വാനങ്ങൾക്കിടയിൽ, ലോഹാനി റോയിയെ ഒരു പ്രതിവിപ്ലവകാരി എന്നും "നവീകരണവാദി ദേശീയ ബൂർഷ്വാസിയുടെ ഏജന്റ്" എന്നും വിളിച്ച് വിമർശിച്ചു.[45][61] കഴിഞ്ഞ വർഷത്തെ തന്റെ നിലപാടിൽ നിന്ന് പൂർണ്ണമായി പിന്മാറിക്കൊണ്ട്, ബ്രിട്ടീഷ് ഇന്ത്യയെ വ്യവസായവൽക്കരണത്തിൽ നിന്ന് ബ്രിട്ടൻ തടയുകയാണെന്ന് ലോഹാനി പ്രസ്താവിച്ചു.[62] ആ വർഷം അവസാനം കോമിന്റേണിൽ നിന്ന് ഔപചാരികമായി പുറത്താക്കപ്പെട്ട റോയ്, ലോഹാനിയുടെ പ്രതികരണങ്ങളിൽ ഞെട്ടിപ്പോയി.[63]
മീററ്റ് ഗൂഢാലോചന കേസിൽ വിദേശത്ത് സജീവമായി പ്രവർത്തിച്ചിരുന്ന അറിയപ്പെടുന്ന കമ്മ്യൂണിസ്റ്റ് ഗൂഢാലോചനക്കാരനായിട്ടാണ് ലോഹാനിയുടെ പേര് പരാമർശിച്ചത്.
1938 ഫെബ്രുവരി 27-ന്, സ്റ്റാലിന്റെ ഗ്രേറ്റ് പർജ് വേളയിൽ, ലോഹാനിയെ ചാരവൃത്തി ആരോപിച്ച് എൻ.കെ.വി.ഡി അറസ്റ്റ് ചെയ്തു. 1938 സെപ്തംബർ 17 ന് കൊമ്മുണാർക ഷൂട്ടിംഗ് ഗ്രൗണ്ടിൽ വെച്ച് അദ്ദേഹത്തെ വധിച്ചു. ലോഹാനിക്കെതിരെയുള്ള തെളിവുകളുടെ അഭാവം മൂലം 1957 ജൂലൈ 9 ന് മിലിട്ടറി കൊളീജിയം അദ്ദേഹത്തെ കുറ്റവിമുക്തനാക്കി.[1]
{{cite book}}
{{cite journal}}
|issue=
