27 de zenér: teremòt a i 3 e 53 del dòpo mesdé in del Frignàno de mangnitùdo 5.4; ol teremòt l'è stàcc sentìt ciàr e nèt pò ach in Lumbardéa.
28 de zenér: ol frècc e la nif che i rìa da la Siberia e che i è dré a tormentà 'l èst Eüròpa, sura de töt l'Ücraìna 'ndóe i è piö de 60 barbù che i mör de frècc, 'l rìa pò 'n Val Padàna, sura de töt in Piemùt e 'n Ligüria e sö la fì del mis pò ach in Emilia-Rumagna; pò 'n Lumbardéa 'l tàca a fiocà a la fì del mis, ma n'a é mia zó tròpa cóme di ótre bànde, menimà i mìnime i è stèse e i rìa a méno 10/12 pò in di sità.
31 de genar: in Senegal, dopu che la Curt Custitüziunal la gh'ha dit de sì a la terza candidadüra del President Abdoulaye Wade (anca se la növa Custitüziun la dis che 'l massim di mandaa hin düü) e intant la refüdaa quela del cantant Yossou N'Dour, tanta gent la se inrabiss e la ven giò in strada a prutestà. In di dì seguent la mör anca de la gent düranta i scunter, tant che gh'è chi che gh'ha paüra che la s'ciopa una guera civil.
Febrar
La fontàna de Piàsa Dànte a Bèrghem töta öna candéla de giàs ol 3 de fevrér del 2012
1 de fevrér: in Egìto a Pórt Said, a la fì de la partìda, i tifùs de la squàdra de fùbal de la sità i è saltài dèt in del cap e i è 'ndàcc sóta la cürva di tifùs de l'ótra squàdra, chèla del Cairo, per picài: l'è finìda con 74 mórcc e piö de 1.000 ferìcc. Sömèa che la polisìa l'àbie lasàt fà.
'L và 'nàcc ol frècc récord sö töta l'Eüròpa, in Ücraìna i mórcc de frècc i pàsa urmài i 100, 'n Polònia i è piö de 20, ma ghe n'è pò ach in Germània e 'n Aüstria e ach a Milà s'cónta ü barbù mórt de frècc in de la nòcc tra 'l 2 e 'l 3 de fevrér.
A Homs, in Siria, düranta una repressiun vurüda del guvernu de Assad, vegnen cupaa 337 personn, anca se 'l president el smentiss e 'l dis che a cupài hinn staa i ribei.
Ol TAS, ol tribunàl arbitràl del ispòrt de Losanna, dòpo 'l apèl de l'UCI, Üniù Ciclistica Internasionàla, e del WADA, l'agensìa mondiàla anti doping, l'à decidìt de squalificà per dù agn ol coridùr de bìci spagnölAlberto Contador che i gh'éra troàt in còrp del clenbuterolo ol 21 de löi del 2010. La squalìfica de dù agn la part a turnà 'ndrè dal 5 de Agóst del 2010, isé i è scancelàde töte i sò vitòrie egnìde dòpo e 'l pèrt ol Tour del 2010 che 'l và al Andy Schleck e 'l Gir del 2011 che 'l pàsa al Michele Scarponi che i éra riàcc segóncc.
Mohammed Nasheed, prim minister di Maldiv, el se dimet dopu i pressiun de part de l'upusiziun e de la pulizia, che tra l'alter l'ha ucüpaa la televisiun e la radiu de Stat.
12 de fevrér: ol parlamènt gréch 'l dis de sé al pià del goèrno per mia fà falì ol paìs e a Aténe 'l is-còpa fò ü quarantòt: i manifestàncc i se pìca co i polisiòcc e i dà föch a 45 palàs.
13 de fevrér: in del procès a la Eternit, ol tribünàl de Türì l'à condanàt a 16 agn de galéra 'l sguìser Stephan Schmidheiny e 'l bèlga Jean Louis Marie Ghislain de Cartier de Marchienne che i èra dù 'mportàncc dirigèncc de la dìta. I avrès fài negót per tègn de cónt la salüt di operàre e i avrès iscondìt che 'l amiànt l'è cancerògen tat che i mórcc per l'amiànt de la Eternit i sarès 2.191 e i malàcc 665, operàre de la dìta, ma ach zèt che la stàa de cà in di paìs intùren a i fàbriche: pròpe per chèsto i è stài condanàcc per omisiù dolùza de caütéle cóntra i 'ncidèncc söl laurà e dizàster dolùs. La decisiù del tribünàl de Türì la gh'avrès de fà giurisprudènsa, dezà che l'è la prìma sö chèsto argomènt e la pöderès dàga 'l là a tàte ótre càüze stèse in töt ol mónt sùra de töt in chi pàis 'ndóe l'amiànt l'è amò dovràt al dè de 'ncö.
14 de fevrér: ol goèrno Monti 'l dis de nò a la candidadüra de Roma a i zöch olìmpech del 2020, de fati per ol goèrno l'è mia 'l momènt de spènt di gran sólcc, ma gh'è piötòst de tègn in ùrden i cóncc de stàto.
17 de febrar: dimissiun del president tudesch Christian Wullf, dopu che l'era 'gnüü föra un scandul per un prestit che l'aveva ricevüü; el vint de febrar la cancelera Angela Merkel (che l'eva sustegnüü de brüt l'eleziun del Wulff) l'aceta che 'l növ president tudesch el sia el Joachim Gauck, un ex pastur prutestant che ghe pias anca a l'upusiziun.
22 de fevrér: disàster feruviàr in Argentìna a Buenos Aires i mórcc i è 50 i ferìcc piö de 700 e de chès-ce 200 i è metìcc pròpe mal.
2 de marz: in Iran a gh'è i eleziun del Parlament: già che i prugressista poden minga tö part a la cumpetiziun, a la fin di cünt l'è una sfida tra cunservadur. El vincc la faziun de Alì Khamenei, che inscì el bat el president Mahmud Ahmadinejad.
4 de mars: in Rùsia a i elesiù presidensiàle 'l vèns ol Vladimir Putin a la prìma turnàda e 'l diènta presidènt per la tèrsa ólta. Per i contràre ghe sarès istàcc di 'mbroiàde 'n del vóto.
14 de mars:in Sguìsera öna coriéra la se s-cèntra cóntra 'l mür d'öna galerìa, i mör 22 s-cècc bèlgi e 6 ótre persùne che i éra drè a turnàa a cà dòpo öna vacànsa sö la nif.
19 de marz: a Tulusa, in Francia, un om el riva denanz a una scöla giüdea e 'l taca a sparà. Mören un prufessur (un rabin), i sò düü fiö e un alter bagai. La pistola la saria l'istessa che un quai dì prima l'aveva cupaa trii suldaa frances de urigin magrebina. Düü dì dopu el salta föra che l'om che l'ha faa 'stu massacher l'è vün che 'l dis de lavurà per al Qaida, e che 'l dis che l'ha faa quei rob chì per vendicà i fiulit palestines.
a Tulùza, 'n Frànsa, dòpo piö de 30 ùre de asédio 'l mör ol Mohamed Merah, che l'avrès confesàt ciàr e nèt a ü giornalésta de ès istài lü a copà fò quach dé prìma di s-cetì ebrèi e ü sò profesùr, e prìma amò trì soldàcc francés uriginàre del Magrèb. Sèmper al giornalésta l'avrès dicc de ès ü militàn de Al Qaeda, ma sùra de töt che ghe dispiazìa de ìn mia copài fò amò de piö.
25 de marz: i eleziun in Senegal, scuminciaa a febrar cun viulenz e acüs d'imbröj, finissen cun la vitoria al balutasg del cap de l'upusiziun Macky Sall, giamò prim minister (2004-2007) del vegg president Abdoulaye Wade.
26 de mars: ol minìster de la diféza de la Sguìsera, Ueli Maurer, 'l dis che se la Lumbardéa la dientès ü cantù sguìser per nóter 'l sarès mia ü probéma.
April
1 de april: ai eleziun del Parlament in Birmania, el premi Nobel per la Pas Aung San Suu Kyi la vegn elegiüda, dopu vess stada ai arest dumiciliar per quindes agn per urden de la ditadüra del sò paes.
A Oakland, in California, un om de quarant'agn el va dent a una scöla cristiana e 'l taca a sparà. Mören almanch cinch personn, menter gh'è una mota de ferii.
Dimissiun del president üngheres Pál Schmitt: l'era saltaa föra che l'aveva cupiaa squasi tüta la sua tesi de laurea.
5 de avrìl: 'l Ümbèrto Bòsi dòpo piö de 22 agn a càpo de la Léga Nòrd 'l se dimèt da Segretàre Federàl e pò l'à spiegàt che 'l s'è dimetìt "per ol bé de la Lega". Pò l'à fài saì che 'l molà mia la polìtica e gnà la Léga. Al sò pòst, a càpo de la Léga i vé 'ncargàcc per ol momènt ol Roberto Maroni, ol Roberto Calderoli e la Manuela Dal Lago. Póch dé dòpo 'l se dimèt pò 'l sò s-cèt Renzo, consigliér regiunàl in Lombardéa, sospetàt de ì dovràt per lü di sólcc del partìt.
6 de april: in Mali i ribei tuareg deciaren l'indipendenza de la regiun de l'Azawad, in del nord del paes.
8 de avrìl: In del nòrt de la Nigéria ön aütobómba metìda da di terorìs-cc islàmech la cópa 20 cristià fò de öna céza dòpo la Mèsa de Pasqua.
10 de april: el candidaa ai primari repüblicann Rick Santorum el lassa perd la cumpetiziun per stàgh vesin a la sua tusa, che l'è malada de brüt.
14 de avrìl: a Pescara 'l mör ol zögadùr de fùbal bergamàsch Piermario Morosini, pròpe 'ntat che l'è dré a zögà öna partìda de série B co la maièta del Liorno.
in Nigéria i terorìsti islàmech i cópa almànch 16 catòlech in d'öna céza de Kano,
in d'ü segónt atentàt sèmper in Nigéria i terorìsti i sbàra 'n d'öna céza de Maiduguri e i vé copàcc 5 catòlech, ol prét e 4 persùne che i scoltàa la Mèsa,
in Kénya in d'ün óter atentàt öna granàda bötàda in d'öna céza de Nairobi la cópa 'l prét e la fà dés ferìcc.
30 de avrìl: la Tur de la Libertà de New York, che l'è dré a ègn sö al pòst del World Trade Center, la diènta 'l palàs piö ólt de la sità, ach se l'è gnamò finìda.
Magg
2 de Mas: a New York in d'öna àsta de Sotheby's l'è 'ndàcia endìda öna di quàter còpie del quàder "Ol cridùr" del pitùr norvegésEdvard Munch e l'è stàcia pagàda 119,92 miliù de dòlari, isé l'è dientàta l'òpera d'art piö pagàda al mónt.
3 de Mas:
a Romà 'n del dòpo mesdé ün imprenditùr armàt de s-ciòp, che 'l ghe rìa mia a pagà di cartèle, 'l se sèra dét in di öfése de Equitalia e 'l ciàpa 'n ostàgio 15 persùne, 'l ne làsa 'ndà söbet 14 e pò a sìra 'l làsa 'ndà pò a'l öltìma e 'l se fà ciapà da i carabiniér.
In Grecia i eleziun del Parlament porten minga a un quader bel precis, perchè nissün partii el gh'ha la magiuranza. El president Károlos Papoúlias el ghe da al cunservadur Antónēs Samarás l'incaregh de fà sü un guvernu növ. Dunca tachen sü in cunsültaziun tra i partii, per truvà un acordi.
A Trièst la Juventus la èns per 2 a 0 söl Cagliari e dezà che 'l Mìlan 'l pèrt per 4 a 2 con Inter, la èns ol Campiunàt de fùbal de Serie A.
in Serbia van al balutagg per i eleziun presidenziai el president eurupeista Boris Tadić e 'l cunservadur Tomislav Nikolić. El prim a l'è un poo püssee in vantagg respet a l'alter.
a i elesiù cümünàle i vèns o i è denàcc in di balotàgi per lo piö i candidàcc del centrosinistra, i ciàpa tàce vóti ach i òm del Beppe Grillo che i và al balotàgio a Parma e i ghe rìa a mèt sö 'l sò prim sìndech a Sarego; mal ol Pdl e mal la Lega che la se sàlva però a Verùna 'ndóe 'l Flavio Tosi l'è söbet sìndech.
A Genuva ghe sparen ai gamb a un dirigent de l'Ansaldo, el sciur Roberto Adinolfi. Un quai dì dopu el salta föra un grüp de anarchegh che, cunt una letera, disen de vess staa lur a fà quel lavurà chì, e de vess staa cuntent de fàl.
8 de magg: in Grecia, Antónēs Samarás el rinüncia a l'incaregh de fà sü un guvernu, dopu el rebelot di eleziun de düü dì prima. La bala la passa a Aléxēs Tsípras, cap de la Cualiziun de la Sinistra Radical, el segund partii del paes.
11 de magg: dopu che anca Tsípras e 'l cap del Partii Sucialista Euággelos Benizélos hin minga riessii a fà sü un guvernu cunt un nümer grand assee de gent che le sustegna in Parlament, la Grecia a l'è per forza custringiüda a turnà a vutà, a giügn.
Teremòcc in de la nòcc tra Mòdena e Feràra che i se sènt bé ach a Milà e 'n Lumbardéa, ü a l'öna e ü quàrt de nòcc de 4.1 gràdi e ü apéna pasàt i quàter de 5.9 gràdi. I mör sèt persùne, de chèste 5 in Pruìnsa de Feràra, öna a Bondeno, ün operàre maruchì che l'è restàt sóta 'l capanù 'ndóe 'l lauràa e quàter a Sant'Agostino, amò trì operàre, pò a lùr restài sóta 'l tècc di fàbriche 'ndóe i éra de tùrno, e öna ègia de 103 agn, menimà 'n Pruìnsa de Bològna a Sant Albèrt de San Pietro in Casale l'è mórta de pùra öna sciùra todèsca de 37 agn.
23 de magg: prim eleziun demucrategh in Egit dopu la fin del regim del Mubarak.
29 de Mas: amò ü fórt teremòt in pruìnsa de Mòdena, 5.8 gràdi Richter, con 17 mórcc söbet che i prim de zögn i diènta 20 per trè dòne ferìde che i ghe la fà mia. Tàce de chès-ce mórcc i è amò tùrna operàre che i lauràa 'n di capanù, ma gh'è ach ol preòst de Rovereto, frasiù de Novi di Modena menimà l'è adóma ferìt chèl de Carpi. I ferìcc i è 350 e i è piö de 8.000 i persùne fò de cà che i và a zontàs a i 7.500 che i èra zamò 'n di tènde dòpo 'l teremòt del 20. Tra i ferìcc ghe n'è 10 ach in Lumbardéa, 'n pruìnsa de Mantoa.
30 de magg: l'ex president de la LiberiaCharles Taylor el ven cundanaa del tribünal de l'Aja a 50 agn de presun per i sò crimen de guera.
2 de giügn: Hosni Mubarak, giamò president de l'Egit, el ven cundanaa a passà tüt el rest de la sua vita in presun per via di sò urdin ai suldaa de sparàgh adoss ai gent che prutestava l'an passaa cuntra el sò regim.
10 de zögn: i terurìs-cc islàmech i fà dù atentàcc cóntra i céze di cristià e per i cristià 'n Nigéria l'è la segónda dümìnica de sanch de fìla. In del prim atentàt a Biu Town i terurìs-cc i sbàra sö i fedéi e i cópa almànch 5 persùne, Jos ü terurìst 'l s'è fà saltà 'n ària fò de la céza e pò di óter i và 'n céza a sbàra, tra bómba e balòtole i cópa 4 persùne. In di dù atentàcc i mör 9 persùne e de chès-ce tàte i è dòne e s-cècc.
13 de giügn: l'ex president tünisin Ben Alì l'è cundanaa a passà tüt el rest de la sua vita in presun per i sò urdin de sparàgh ai gent che prutestava in de l'an prima. Però lü al mument l'è in Arabia, dunca i cundann servissen a nagot.
i terurés-cc islàmech per la tèrsa dümìnica de fìla i fà di atentàcc cóntra di cèze 'n del nòrt de la Nigéria. In de la sità de Zaria, 'n del istàt de Kaduna, ü terorést 'l se fà saltà 'n ària fò d'öna céza evangèlica, i mör tri fedéi, di óter terorés-cc i tìra di bómbe cóntra la catedràl catòlega de la sità e i cópa 4 is-cetì che i zögàa fò de la céza, i terorés-cc i vé fermàcc e copàcc da la zét rabiùza. Pò a Kaduna trè céze i vé ciapàde de mìra, amò di mórcc, ma sta ólta i cristià per fàghela pagà a i müsulmà i fèrma 'l tràfech sö l'autostràda per Abuja e i pàsa de màchina 'n màchiana a sircà i müsulmà per copài;
a i elesiù 'n Grécia 'l vèns ol partìt de Nöa Democrasìa e piö 'n generàl i paìs che i è per l'eüro;
in Frànsa al balotàgio i vèns i socialìsti che desperlùr i pasà 'l 50%; la pèrt i elesiù la Ségolène Royal, menimà i rià 'n parlamènt di depütàcc del Front National.
a Kiev la Spàgna la èns 4 a 0 cóntra l'Italia e la diènta, per la segónda ólta de fìla, campiùna d'Eüròpa.
4 de lüj: i scienziaa del CERN de Ginevra ghe disen al mund intregh d'avè truvaa el busun de Higgs, ciamaa anca de la gent la partesela de Diu.
6 de löi: in Nigéria in del istàt del Plateau sentinér de terorés-cc islàmech i à tacàt i paìs cristià de Kakuruk, Kuzen, Ngyo, Kogoduk, Ruk, Dogo, Kufang, Kpapkpiduk, Kai e adóma in de la céza de Matsai i è stài troàcc 50 cadàer brüzàcc. I terorés-cc i è turnàcc al füneràl d'öna quach de chès-ce mórcc, i à sbaràt sö la zét e i à copàt amò 20 persùne e tra chès-ce i à copàt ol Gyang Dantong, ü senadùr cristià.
20 de lüj: in d'un cine de Denver, el dì che 'l surtiva föra el növ film de Batman, un om vestii cume vün di cativ de la pelicula el riva cun 'na pistola e 'l cupa dudes personn.
in Nigéria a Otite di terorés-cc islàmech i và dét in d'öna céza, i sèra fò i pórte per fà scapà nisü e i se mèt a sbarà sö i fedéi che i scólta la Mèsa de la sira: i ne cópa 19 e tànce i è i ferìcc.
el rover de la NASA ciamaa "Curiosity", spedii in del spazzi el 26 de nuvember del 2011, el riva finalment sü Mart, senza che ghe sia di gross prublema.
el salta föra che 'l marciadur italian (tirules) Alex Schwazer l'è staa becaa, ai esam antidoping del 30 de lüj, a ciapà de l'EPO per cur mej. Per quest el CONI le scascia via e 'l ghe impediss de segütà a cur.
11 de setèmber: in Lìbia a Bengasi 'l vè copàt l'ambasciadùr di Stacc ÜniccChris Stevens, ü diplomàtech e dù Marines che i mör sofegàcc dal föm dòpo che di manifestàncc islàmech i gh'à dài föch al consolàt. I manifestàncc i protestàa cóntra 'l film Innocence of Muslims che 'l sarès, a sènt lur, blasfémo e che l'è stài giràt in di Stacc Ünicc. Ol cadàer del ambasciadùr l'è pò stài portàt in gir in di stràde compàgn d'ü troféo da i manifestàncc islàmech.
23 de setèmber: in Nigéria ün atentadùr islàmech 'l se fà saltà 'n ària sö l'ös de öna céza catòlega de San Gioàn, a Wunti: i mórcc i è trì e tra chès-ce öna dòna e ü s-cetì.
24 de setember: la Renata Polverini, presidenta del Lazzi, la se dimet dopu ch'hin sultaa föra di scandul ligaa ai spes esageraa de un quai member de la sua magiuranza e dopu i pulemegh che n'hin vegnii föra anca a nivel naziunal.
30 de setèmber: in Kénya a Nairobi di terorés-cc islàmech i tìra di granàde cóntra öna céza 'ndóe se tegnìa öna Mèsa per s-cetì tra i 6 e i 10 agn: 'l mör ü s-cetì e 3 i vé ferìcc.
Utuber
Ol presidènt Hugo ChávezOl candidàt Henrique Capriles
1 de utuber: ai eleziun ministrativ in Georgia el vincc (e 'l vegn prim minister) el sciur Bidzina Ivanišvili, un miliunari cunsideraa amis di Rüss (al cuntrari del president Saakašvili, che cuntra de lur gh'ha faa anca una guera, in del 2008). El sò vice a l'è l'ex giügadur de balun K'achaber K'aladze.
4 de utuber: scunter al cunfin tra Türchia e Siria, in del cuntest de la guera civil che gh'è in del paes arabu (la Türchia la sustegna i ribei). I scunter següten anca in di dì dopu.
7 de utùer: - in Venesuéla 'l Hugo Chávez 'l vèns i elesiù col 54,4% e 'l diènta per la quàrta ólta 'l presidènt del paìs, però i sò opozìdùr, güidàcc dal Henrique Capriles Radonski, i pórta a cà ol rizultàt piö bù de sèmper.
in del dezèrt del New Mexico 'l tùrna a mèt pé sö la tèra ol Felix Baumgartner dòpo ès dientàt ol prim òm che 'l gh'è rìat a rómp ol mür del suòno. Per riàga l'è saltàt zó da ü balù aerostàtech riàt fìna 'n de la troposféra a piö de 39.000 méter, isè l'à stabilìt ach ol nöf récord de sàlto col paracadüte.
a Kaduna, in Nigeria, öna bànda de làder e de delinquèncc la à dét in d'öna moschéa del pòst e la cópa fò piö de 20 persùne. De dré gh'è mia di rezù ligàde a la religiù, menimà 'l sömèa che i làder i völès vedicàs per cóme l'éra 'ndàcia a finì öna quach dè prìma, quàndo i è 'ndàcc in d'ü paìs del pòst per robà, ma la zét la s'è rioltàda e i à casài vià.
14 de utùer: ol Papa Benedet XVI 'l proclàma 7 nöf sancc, tra chè-ce la gh'è la Kateri Tekakwitha, la prìma sànta pelirósa de la céza catòlega.
a Nöa York 'l rìa la tempèsta Sandy che 'l làsa 5 milù de cà sènsa lüce, i se fèrma töcc i traspòrcc püblich, sùra de töt ol metró. Seràde fò töte i scöle, i müzèi, la sède del Onu, la bórsa de Wall Street. I sità de Moonachie, Little Ferry e Carlstadt in del New Jersey i è fìnide sotàqua e töcc i abitàncc i à dözìt lasà i sò cà dòpo che l'è egnìt fò 'l fiöm Hudson e gh'è pùra per öna centràl nücleàr. Ol presidènt Barak Obama l'à diciaràt dizastràcc i stacc de Nöa York e del Nöf Jersey. In töcc i Stacc Ünicc i mórcc i è piö de 50.
6 de nuvember: ai eleziun presidenziai di Stat Ünii el vegn cunfermaa per alter quatr'agn el demucrategh Barack Obama, che 'l vincc cuntra el sò sfidant repüblican Mitt Romney: el resültaa l'è de 303 vut eleturai cuntra 206.
In Catalogna i eleziun ministrativ fan vincc i partii autunumista.
29 de nuvember: l'UNÜ, cunt una resulüziun vutada de 138 stat sü 193 (9 cuntari, 41 astegnüü), la recugnuss la Palestina 'me stat usservadur. Israel l'è minga tant cuntent, e cun lü gnanca i Stat Ünii.
Dicember
2 de dezèmber: ol Pierluigi Bersani 'l vèns ol balotàgio di primàrie con piö del 60% e 'l diènta isé 'l candidàt del cèntro sinìstra a i elesiù del 2013.
21 de dicember: segund un poo de gent quela data chì la curespund a la fin del mund, in sü la bas de analisi de un calendari di Maya.
11 de fevrér: Guido Fanti, òm polìtech bulognés del Partìt Comünìsta Italià, sìndech de Bològna, presidènt de la regiù Emilia-Romagna, depütàt, eüroparlamentàr e vìce presidènt del Parlamènt Eüropéo, prim òm polìtech a dovrà 'l concèt de Padania zamò in di agn '70.
08 de mars: Domenico Sella, profesùr a la University of Wisconsin de Madison, fòrse 'l piö grant espèrt de la stòria econòmega lumbàrda del sécol XVII.
2 de nuvember: Pino Rauti, pulitegh italian, espunent de la destra "estrema", giamò segretari del MSI tra el 1990 e 'l 1991 e pö cap de vari partii dopu la separaziun de Lianza Naziunal.
