Kompyuter injiniringKompyuter injiniring (KI) (inglisshe - Computer engineering) - kompyuter texnikası menen programmalıq támiynattı islep shıǵıw ushın informatika hám elektron injenerliktiń bir neshe tarawların birlestiretuǵın informatika hám elektron injenerlik taraw[1]. Ayırım universitetlerde kompyuter injiniring informatika hám injenerlik dep ataladı. Kompyuter injiniringler elektron injenerlik, informatika, apparatlıq-programmalıq támiynat integraciyası, programmalıq támiynattı proektlestiriw hám programmalıq injiniring boyınsha oqıtıwdı talap etedi. Ol elektrotexnika menen informatikanıń usılları hám principlerin paydalanadı hám jasalma intellekt (AI), robototexnika, kompyuter tarmaqları, kompyuter arxitekturası hám operacion sistemalar sıyaqlı tarawlardı qamtıwı múmkin. Kompyuter injiniringler jeke mikrokontrollerlerdi, mikroprocessorlardı, jeke kompyuterlerdi hám superkompyuterdi proektlestiriwden baslap sxemalardı proektlestiriwge shekem esaplawlardıń kóplegen apparatlıq hám programmalıq aspektlerine qatnasadı. Injiniringniń bul tarawı kompyuter sistemalarınıń qalay jumıs isleytuǵınına emes, al olardı úlken súwretke qalay biriktiriwge de baǵdarlanǵan[2]. Robototexnika - kompyuter texnikasınıń qosımshalarınıń biri. Kompyuter injiniring ádette ornatılǵan mikrokontrollerlerge arnalǵan programmalıq támiynat penen mikroprogrammanı jazıw, VLSI chiplerin, analog sensorlardı, aralas signal platalardı hám operacion sistemalardı proektlestiriwdi qamtıytuǵın tarawlar menen shuǵıllanadı. Kompyuter injiniring sonıń menen qatar motorlar, kommunikaciyalar hám sensorlar sıyaqlı elektr sistemaların basqarıw hám baqlaw ushın cifrlı sistemalardı qollanıwǵa tiykarlanǵan robototexnikanı izertlewge de qolaylı. Kóplegen joqarı oqıw orınlarında kompyuter injiniring studentlerine tómengi hám joqarı kurslarda tereńletilgen oqıw baǵdarların tańlawǵa ruqsat etiledi, óytkeni kompyuterlerdi proektlestiriw menen qollanıwda paydalanatuǵın bilimniń tolıq kólemi bakalavriat dárejesiniń shegarasınan tıs. Basqa institutlar kompyuter injiniringdi tiykarǵı baǵdar retinde járiyalamastan aldın injenerlik studentlerden bir yamasa eki jıllıq ulıwma injiniringdi tamamlawdı talap etiwi múmkin[3][4][5][6].  Tariyxı  Kompyuter injiniring 1939 jılı Djon Vinsent Atanasoff penen Klifford Berri fizika, matematika hám elektrotexnika arqalı dúnyadaǵı dáslepki elektron cifrlı kompyuterdi islep baslaǵan waqıtta baslandı. Djon Vinsent Atanasoff bir waqıtları Ayova shtatınıń universitetinde fizika hám matematika muǵallimi bolǵan, al Klifford Berri elektrotexnika hám fizika boyınsha burınǵı pitkeriwshisi bolǵan. Olar birge ABC dep atalatuǵın Atanasoff-Berry kompyuterin jarattı, onı juwmaqlawǵa bes jıl kerek boldı[7]. Original ABC 1940-jılları bólsheklengen hám óshirilgende, marqum jańalıq ashıwshılarǵa húrmet kórsetildi, ABC kóshirmesi 1997 jılı jaratıldı, onı dúziw ushın izertlewshiler menen injenerler toparına tórt jıl hám 350 000 dollar kerek boldı[8]. Kompyuter injiniringniń bilimlendiriwdegi tariyxıQurama Shtatlardaǵı birinshi kompyuter injiniring baǵdarlaması 1971 jılı Klivlend, Ogayo shtatındaǵı Case Western Reserve universitetinde shólkemlestirildi[9]. 2015 jılı [jańalaw] AQSHta ABET akkreditlengen 250 kompyuter injiniring programması bar edi[10]. Evropada kompyuter injiniring mekteplerin akkreditaciyalawdı EQANIE tarmaǵınıń bir bólimi bolıp tabılatuǵın hártúrli agentlikler ámelge asıradı. Apparatlıq qurallardı, programmalıq támiynattı, mikroprogrammalardı bir waqıtta proektlestire alatuǵın hám sanaatta qollanılatuǵın kompyuer sistemalarınıń barlıq túrlerin basqara alatuǵın injenerlerdiń jumısqa qoyılatuǵın talaplarınıń artıwına baylanıslı dúnya júzindegi ayırım joqarı oqıw orınları ádette kompyuter injiniring dep atalatuǵın bakalavr dárejesin usınadı. Kompyuter injiniring de, elektron injiniring programmaları da oqıw baǵdarlamasına analog hám cifrlı sxemalardı proektlestiriwdi qamtıydı. Kóplegen injenerlik pánler sıyaqlı, kompyuter injiniringler ushın matematika hám ilimlerdi jaqsı biliwi zárúr. BilimlendiriwAyırım universitetlerde kompyuter injiniringi injenerlik informatika hám injiniring dep ataladı. Dáslepki dárejedegi kompyuter injiniring jumıslarınıń kópshiligi kompyuter injiniring, elektrotexnika yamasa informatika tarawında kem degende bakalavr dárejesin talap etedi. Ádette informatika menen birge esaplawlar, sızıqlı algebra hám differencial teńlemeler sıyaqlı matematikanıń massivin úyreniwi kerek[11]. Eki tarawdıń uqsaslıǵına baylanıslı elektron yamasa elektrotexnikadaǵı dárejeler de jetkilikli. Apparatlıq injenerler ádette kompyuter programmalıq támiynat sistemaları menen jumıs isleytuǵınlıqtan, kompyuter programmalastırıwda kúshli bilim zárúr. BLS maǵlıwmatlarına sáykes, «kompyuter injiniring qánigeligi elektrotexnikaǵa uqsas, biraq oqıw baǵdarlamasına ayırım informatika kursları qosılǵan»[12]. Ayırım firmalar yamasa arnawlı jumıs orınları magistr dárejesin talap etedi. Sonday-aq kompyuter injiniringler ushın texnologiyanıń jedel jetiskenliklerine jetip júriw áhmiyetli. Sonlıqtan kópshilik miynet jolında oqıwdı dawam ettiredi. Bul ásirese jańa kónlikpelerdi úyreniwge yamasa burınnan barların jaqsılawǵa baylanıslı paydalı bolıwı múmkin. Mısalı, qáteni dúzetiwdiń salıstırmalı bahası programmalıq támiynattı jaratıw ciklı artqan sayın, sapa kodın islep shıǵıw hám testlew procesinde, ásirese shıǵarılǵanǵa shekem ilajı barınsha tezirek shıǵınlardı únemlewge boladı[13]. Kompyuter injiniring ónimlirek, isenimlirek hám qáwipsiz kompyuterdiń apparatlı hám programmalıq sistemalardı islep shıǵıw arqalı studentlerdiń oqıw jetiskenliklerine tásir etedi. Kompyuter injiniringdegi sońǵı jetiskenlikler, mısalı onlayn oqıtıw hám virtual reallıq (VR) bilim beriwdi ózgertti, studentlerge iykemli oqıw imkaniyatları menen tereń tájiriybe beredi. Kompyuter injiniring hár túrli aspektlerdi qamtıydı, sonıń ishinde apparatlıq hám programmalıq támiynattıń dizaynı, elektrotexnika principleri hám programmalıq injiniring menen birge islesiw, bul onı bilim beriwdi jáne de ózgertiw imkaniyatı bar rawajlanıp baratırǵan tarawǵa aylandıradı. Muya menen Medallonnıń izertlewi 147 óndirislik kompaniyanıń úlgisin qamtıytuǵın hám HR menedjerleri/jetekshileri menen kompyuter injiniringdi toplap, CALABARZON qalasındaǵı kompyuter injiniring pitkeriwshilerine arnalǵan qayta islewshi tarawlardıń mútájliklerin bahaladı. Nátiyjeler qupıyalılıq hám kásiplik minez-qulıq sıyaqlı bahalıqlar menen qatar tarmaqlıq qáwipsizlik, kásiplik etika, qátelerdi óshiriw hám máselelerdi sheshiw sıyaqlı anıq orınlawlardı kórsetetuǵın dáreje iyelerine talaptı kórsetti. Sonıń menen qatar, izertlew studentlerdi jumıs kúshine tayarlawdaǵı ulıwma hám kásiplik kurslardıń zárúrligin atap ótti[14]. Kerekli kónlikpelerKompyuter injiniring tarawındaǵı bahalı kónlikpelerdiń mısallarına mınalar kiredi: zamanagóy texnikalıq bilim, kommunikaciya kónlikpeleri, jetekshilik kónlikpeler, adamlar menen qarım-qatnas kónlikpeleri hám sınıy pikirlew kónlikpeleri. Sonıń menen bir qatarda, dóretiwshilik, kreativlik, intalı hám shıdamlı bolıw[15]. Derekler
|
