As linguas iranias son parte dunha rama da familia indoeuropea de linguas. Xunto coas linguas indoarias e as linguas nuristanias, forman o grupo de linguas indoiranias, o cal é unha rama do grupo indoeuropeo. O avéstico e o persa antigo son as dúas linguas iranianas máis antigas entre as linguas indoeuropeas rexistradas (incluíndo o grego e ao hitita).
Hoxe, estímase que hai de 150 a 200 millóns de falantes nativos das linguas iranias. O SIL no 2005 enumera 87 variedades das linguas iranias. Por número de artigos, as linguas máis faladas son o persa (70 millóns, xuntando as tres formas coñecidas: persa, taxico e dari), o kurdo e o paxto (25 millóns cada un) o baluchi (7 millóns), e as linguas mazandaraní, guilaquí, talixí e o iriano (coñecido como ossetio).
Só cinco linguas das preto das 87 variedades de linguas iranias son oficias: o persa, o dari, o taxico, o pastún e o iriano (coñecido coma ossetio). No Tadjiikistán con carácter de "cooficial" (o estado comprométese a garantir a ensinanza e a difusión) está o iagnobiano, sen que o resto das linguas do Pamir gocen deste privilexio. En Iristán do Norte (chamado Ossetia polos rusos) o digoriano goza de privilexios nos medios de comunicación e na ensinanza, pero non conta cun estatuto de oficialidade. No Afganistán, segundo garante a nova Constitución Afgá, as linguas maioritarias de cada rexión ou distrito poderán ter carácter de oficial nesas rexións ou distritos.
As grandes linguas iranias e a súa extensión xeográfica
As seguintes linguas iranias son faladas polo menos por un millón de persoas:
- Grupo persa (nun senso máis amplo) 55-70 millóns,(coma segunda lingua, preto de 110 millóns, Irán, Afganistán, Tadjiikistán, Paquistán, Uzbequistán).
- Paxto 35 millóns (22,5 millóns en Paquistán, 12 millóns en Afganistán)
- Baluchi 9 millóns (7,5 millóns en Paquistán, 1,4 millóns en Irán, 200.000 en Afganistán)
- Kurdo ou curmanxí 10 millóns (Turquía, Norte de Iraq, Norte de Siria, Norte de Irán e Ghorasán (oeste de Irán) e en partes de Armenia, Azerbaidján e Xeorxia. Uns milleiros en Rusia.)
- Lurés 4,3 millóns (Irán, Grupo dialectal)
- Soranés (Chamado tamén kurdo central) 7 millóns (Irak, Irán)
- lingua kurda meridional 5 millóns (Irán)
- Mazanderano 3 millóns (Irán, Costa do Caspio)
- Guilaquiano 2,6 millóns (Irán, Costa do Caspio)
- Zazaki (ou zaza) 3 millóns (Turquía)
- Talexiano 1 millóns (Irán, Azerbaidján, Grupo dialectal)
Linguas iranias importantes polo seu número de falantes:
- Oseto (chamado tamén alano ou ironau) 600.000 (Iristán do Sur (Xeorxia) e outras zonas de Xeorxia, República do Norte de Iristán-Alania (Rusia). Iristán=Ossetia. Trátase máis ben dun diasistema: lingua iriana e lingua digoriana, sendo a primeira a usada en todo o territorio.
- Goranés 500.000 (Iraq, Irán)
- Azarí iraniano ou Tatí meridional 220.000 (Azerbaidján, Irán)
- Tatí 130.000 (Azerbaidján, Rusia)
- Wanetsi 100.000 (Paquistán, Afganistán)
Nome
O grupo de linguas `iranias´ recibe ese nome porque as súas principais linguas, incluíndo o persa, foron ou son faladas na zona da meseta iraniana dende fai tempo. Porén, coma unha clasificación lingüística, o nome 'iranias' non implica ningunha relación co país de Irán, (para referirmos a algo ou alguén pertencente a Irán úsase a palabra 'iraniano/-a/os/-as).
Agrupación da familia de linguas iranias
Grupo oriental
- Subgrupo de linguas iranias orientaias setentrionais
- Subgrupo de linguas iranias orientais meridionais
Grupo occidental
- Rama linguas iranias occidentais setentrionais
- Balochí
- grupo caspio
- grupo central iranio
- khalaxe
- grupo curdo
- ormurí-parachí
- grupo semnaní
- grupo talixe
- grupo zaza-goraní
- inclasificado
- Rama de linguas iranianas occidentais meridionais
- grupo Achomi
- fars surdoccidental
- cumzarí
- bashkardi
- chudí
- grupo lurí
- grupo pérsido
- grupo tatí
- xudeotatí
- tatí (tatí musulmán)
- Rama inclasificada
Véxase tamén
Bibliografía
- [1] Arquivado 16 de abril de 2019 en Wayback Machine..Enciclopedia Iránica.
- John Payne. "Pamir languages" in Compendium Linguarum Iranicarum. Schmitt, 1989.Pamir Languages.pdf[Ligazón morta]
- Compendium Linguarum Iranicarum. Schmitt, 1989.
- Грамматический очерк осетинского языка. Числительные. С. 457, 458. (En ruso).
- Abaev, V.I.: Gramática ossetia (en inglés)[2]
- Основы иранского языкознания. Т. 3. Новоиранские языки. М. 1982. (en ruso)
- Tegey, Habibullah; Robson, Barbara: A Reference Grammar of Pashto, 1996 Center fo Applied Linguistics, Washington D.C., Department of Education, Washington D.C. [3]
Ligazóns externas
