Tailte

Tailte
Tailtiu
Cineál	ainm baineann

Ba bhandia í Tailte (Sean-Ghaeilge Tailtiu nó Tailltiu) i Miotaseolaíocht na nGael.

Sanasaíocht

Tá ainm an bhandé ann i ndán an dinnseanchais, a insíonn go bhfuil Aonach Tailteann, Contae na Mí ainmnithe ina honóir.^[1] Léiríonn anailís teangeolaíochta ámh go bhfuil an logainm fréamhaithe ó iasacht Briotainise, léirithe ag telediw na Breatnaise, "dea-chumtha, álainn." ^[2] is amhlaidh go bhfuil ainm an bhandé fréamhaithe ón logainm.

Miotaseolaíocht na nGael

De réir Leabhar Gabhála na hÉireann, ba iníon rí na Spáinne í Tailte, agus bean chéile Eochaid mac Eirc, Ard-Rí na hÉireann deireanach de shliocht na Fir Bolg, a thug a hainm dá phríomhchathair, Tailtin. Tháinig sí slán tar éis gabháil na dTuath Dé Danann agus rinneadh ina máthair altrama Lugh di.^[3]

Deirtear go bhfuair Tailte bás le teann corthachta, tar éis di machairí na hÉireann a ghlanadh le haghaidh talmhaíochta. Bhunaigh Lugh féile fhómhair cluichíochtacluichí adhlactha ina honóir, Aonach Tailteann, a ceiliúradh chomh déanach is an 18ú haois.^[3]

Stair na hÉireann

San am atá thart, ba dheis é Aonach Tailteann comórtais de nirt agus cumais, agus am buntáisteach do chleamhnas agus lóistín don gheimhreadh. Bhíodh síocháin i réim ag an bhféile, agus bhíodh ceiliúradh reiligiúnach at siúl. Caomhnaítear cuid den fhéile sa cheiliúradh Lúnasa, a athbheodh ar feadh tréimhse sa 20ú haois faoin ainm Cluichí Tailteann.^[3]

Eagraíodh féile Lúnasa ag Carman (ní fios go cruinn a shuíomh), agus faightear chomh maith dán an dinnseanchais a thugann bréagshanasaíocht don áit. Maíonn an dán go bhfuil an fhéile ainmnithe as Carman, ach a mhalairt, mar an gcéanna le Tailte, is amhlaidh go bhfuil an dia miotaseolaíochta ainmnithe as an áit.

I ré na staire, ba é Tailte an baile ina raibh an príomhtionóil de chlann Uí Néill.

De réir Locus Project ag CELT^[4], bhí cúpla ráth ag Tailte (bandia) i gcúige Mumhan:

Ráth Canann: ráth banríon Tailteann, LL 201; cf. Rathcannon tl., Contae Luimnigh
Ráth Con: ráth banríon Tailteann, LL 201; in Tuath Tailten, UM 165b, Lec. 514, Stowe D ii 2, 656.

Níl sé soiléir gur nó nach ionann Ráth Canann agus Ráth Con.

Tagairtí na nAnnála

Féach Annals of Inisfallen (AI)

M1095. Taillti, inghen Domhnaill Guitt
U1127. Tailltiu ingen Murchadha H. Mael Sechlainn ben Tairrdelbach Ua Conchobair
M1170. Taillte, inghen Muirchertaigh Uí Mhaoil Sechlainn, ben Domhnaill mic Murchadha Uí Fherghail, taoisech Muintire Anghaile, d'écc isin cethrachtmhadh bliadhain a h-aoisi. Taillte, iníon Mhuircheartach Uí Mhaeleachlainn, bean chéile Dhomhnaill mhic Mhurchadh Uí Fhearghail, taoiseach Muintir Anghaile, d'éag agus í daichead bliana d'aois.
M1171. Tailltin, inghen Conchobhair Uí Maoil Sechlaind, ben Iomhair Uí Chathasaigh, tigherna Saithne.

Tagairtí

↑ Gwynn, E., aistr., "Poem 33: Tailtiu," The Metrical Dindshenchas, le fáil ar CELT.
↑ Binchy, D.A., ‘The Fair of Tailtiu and the Feast of Tara,’ Ériu, 18 (1958), ll. 113-138.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 MacKillop, James (1998) A Dictionary of Celtic Mythology. Oxford, Oxford University Press. ISBN 0-19-280120-1 ll. 309-10, 395-6, 76, 20
↑ "Locus Project". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2017-10-26. Dáta rochtana: 2019-01-09.

[1] Gwynn, E., aistr., "Poem 33: Tailtiu," The Metrical Dindshenchas, le fáil ar CELT.

[2] Binchy, D.A., ‘The Fair of Tailtiu and the Feast of Tara,’ Ériu, 18 (1958), ll. 113-138.

[MacKillop-3] 3.0 ^3.1 ^3.2 MacKillop, James (1998) A Dictionary of Celtic Mythology. Oxford, Oxford University Press. ISBN 0-19-280120-1 ll. 309-10, 395-6, 76, 20

[4] "Locus Project". Cartlannaíodh an bunleathanach ar 2017-10-26. Dáta rochtana: 2019-01-09.

[1]

[2]

[3]

[4]