Cwm-iou

Cwm-iou

Math	pentrefan
Daearyddiaeth
Sir	Crucornau
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	51.9029°N 3.0203°W
Cod OS	SO299232
Cod post	NP7
Gwleidyddiaeth
AS/au Cymru	Peter Fox (Ceidwadwyr)
AS/au y DU	Catherine Fookes (Llafur)
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Pentref bychan gwledig yng nghymuned Crucornau, Sir Fynwy, Cymru, yw Cwm-iou^[1] (Saesneg: Cwmyoy).^[2] Fe'i lleolir filltir i'r gorllewin o'r Pandy yng ngogledd-orllewin eithaf y sir ar ffordd fynydd sy'n arwain i fyny cwm hir Dyffryn Ewias i ardal Capel-y-ffin a thros Fwlch yr Efengyl i'r Gelli Gandryll.

Gorwedd y pentref ym Mharc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog ar lan Afon Honddu. Rhai milltiroedd yn uwch i fyny'r cwm ceir Llanddewi Nant Hodni lle ceir adfeilion abaty canoloesol.

Mae'r pentref yn adnabyddus am yr eglwys blwyf, Eglwys Sant Martin, sy'n dyddio o'r 12g a 13g. Mae'n sefyll ar lethr serth ar ochr ddwyreiniol y dyffryn sy'n agored i dirlithriadau. Mae'r sylfeini ansefydlog wedi arwain at adeilad sydd prin yn meddu ar ongl sgwâr neu wal unionsyth. Mae wedi cael ei galw yr "eglwys fwyaf cam ym Mhrydain Fawr".^[3]

Roedd y Gymraeg yn parhau ar wefusau trigolion yr ardal mor ddiweddar â c.1890.^[4]