Audio-CD

Гукавы кампакт-дыск, які быў выраблены ў 1989 годзе (надпіс «Made in U.K. by PDO» на адваротным баку).
Міжнародны стандарт	IEC 60908 Red Book

Гукавы кампакт-дыск (CDDA, англ.: Compact Disc Digital Audio, таксама званы англ.: Audio CD і Red Book) — міжнародны стандарт захоўвання аблічбаванага гуку на кампакт-дысках, прадстаўлены фірмамі «Philips» і «Sony».

Гукавая інфармацыя прадстаўлена ў імпульсна-кодавай мадуляцыі^[ru] з частатой дыскрэтызацыі 44,1 кГц і бітрэйт 1 411,2 кбіт, 16 біта стэрэа.

Праект кампакт-дыска быў прапанаваны пасля камерцыйнай няўдачы тэхналогіі відэадыскаў^[ru] фірмы «Philips» ў 1978 годзе. Відэадыск быў адным з першых камерцыйных прадуктаў, якія выкарыстоўваюць перавагі лазернай тэхналогіі, якая дазваляла вырабляць счытванне з дыска без механічнага кантакту.

Даследаванні пачаліся яшчэ ў 1969 годзе і натхнілі італьянца Антоніа Руббіяні (італ.: Antonio Rubbiani), які прадэманстраваў прататып сістэмы відэадыск за 12 гадоў да з’яўлення яго на рынку.

Ў 1970 годзе «Philips» пачала працаваць над сістэмай аўдыёдыска, якая называлася ALP (англ.: audio long play — доўгайграючая аўдыёсістэма), канкуруючай з грамзапісам, але якая выкарыстоўвае лазерную тэхналогію. Тэхнічны дырэктар фірмы «Philips» Лу Оттенс (англ.: Lou Ottens) першым прапанаваў, што сістэма ALP павінна быць фізічна менш доўгайграючай грампласцінкі і змяшчаць да 1 гадзіны гукавога матэрыялу.

На ранняй стадыі праекта прапрацоўвалася ідэя запісу квадрафанічнага гуку, але дыск з гадзінным запісам у такім выпадку атрымліваўся дыяметрам 20 см, і ад яе адмовіліся.

Ў 1977 годзе фірма «Philips» прыступіла да распрацоўкі новага аўдыёфармату больш сур’ёзна. Абмяркоўвалася назва прадукту, разглядаліся такія варыянты, як «Mini Rack», «MiniDisc» і «Compact Rack». Каманда сышлася на назве «кампакт-дыск» з-за здагадкі, што гэта нагадае пакупнікам пра поспех кампакт-касеты.

У сакавіку 1979 года «Philips» правяла прэс-канферэнцыю, дзе прадставіла якасць гуку кампакт-дыска, а таксама каб зрабіць уражанне на канкурэнтаў. Праз тыдзень у Японіі было заключана пагадненне з фірмай «Sony» па стварэнні стандарту на кампакт-дыск.

Планы «Philips» па выпуску дыскаў дыяметрам 11,5 см былі змененыя «Sony», якая настаяла, што дыск павінен цалкам змяшчаць дзевятую сімфонію Бетховена^[1]. Працягласць сімфоніі складала 74 хвіліны, таму памер дыска быў павялічаны да 12 см.

Ў 1980 годзе «Philips» і «Sony» выпусцілі стандарт «Red Book», які стаў затым стандартам кампакт-дыскаў. У далейшым кампаніі паасобна працавалі над прыладамі для прайгравання CD.

У красавіку 1982 года «Philips» прадставіў свой першы прайгравальнік кампакт-дыскаў. Першымі камерцыйнымі дыскамі сталі «The Visitors^[ru]» групы ABBA і Альпійская сімфонія^[ru] Рыхарда Штрауса у запісе дырыжора Герберта фон Караяна.

Ў 1985 годзе альбом «Brothers In Arms^[ru]» групы «Dire Straits^[ru]» стаў першым дыскам, прададзеным мільённым накладам.

Ў 1988 годзе ў СССР былі прынятыя два стандарты, якія апісваюць кампакт-дыскі, — ДАСТ 27667-88 «Сістэма лічбавая гукавая „кампакт-дыск“. Параметры» і ДАСТ 28376-89 «Кампакт-дыск. Параметры і памеры».

У 2000 годзе сусветныя продажу альбомаў на CD дасягнулі свайго піку на адзнацы 2,455 млрд. у 2006 годзе гэта значэнне зменшылася да 1,755 млн штук.

У 2015 годзе Амерыканская асацыяцыя гуказапісвальных кампаній (RIAA) выклала справаздачу^[2], дзе было пазначана, што колькасць продажаў фізічных носьбітаў (CD) склала 124,5 млн копій.

Назва «Red Book» («Чырвоная кніга») звязана з уваходжаннем стандарту ў набор стандартаў фарматаў кампакт-дыскаў, вядомых як «Rainbow Books^[ru]» («Вясёлкавыя кнігі»). Першая рэдакцыя стандарту выдадзена ў чэрвені 1980 года кампанія «Philips» і «Sony», затым дапрацавана арганізацыяй «Digital Audio Disc Committee» і ратыфікавана як стандарт IEC 908. Стандарт не з’яўляецца свабодна даступным і падлягае ліцэнзаванню ў «Philips»; кошт ліцэнзіі складае 5 000 долараў ЗША. Тэкст стандарту даступны для запампоўкі ў фармаце PDF і варты 242 долара ЗША.

CDDA не варта блытаць з CD-ROM^[ru], хоць яны выкарыстоўваюць падобны фізічны носьбіт і адну сістэму канальнага кадавання, гэта значыць, у некаторых прайгравальніках магчыма прайграванне дыскаў фармату CD-ROM гэтак жа, як і CD-DA, але без гуку і звычайна з 1 дарожкай. А калі паставіць VCD^[ru]-дыск, то на дысплей прайгравальніка вывядзецца колькасць відэатрэкаў, але прайгравання ўсё роўна не будзе.

• Максімальны час усіх запісаў складае 79,8 хвіліны^[3]
• Мінімальны час гукавой дарожкі^[ru] — 4 секунды (уключаючы 2-секундную паўзу)
• Максімальная колькасць гукавых дарожак — 99
• Максімальны лік кропак адліку (раздзелаў гукавых дарожак) — 99 без абмежаванняў па часе
• Павінен прысутнічаць International Standard Recording Code^[ru] (ISRC)

• Дыяметр дыска — 120 мм
• Дыяметр ўнутранага адтуліны — 15 мм
• Таўшчыня дыска — 1,2 мм
• Матэрыял асновы — полікарбанат альбо поліметылметакрылат
• Ахоўнае пакрыццё — поліўрэтанавы лак
• Прайграванне інфармацыі — пастаянная лінейная хуткасць 1,2—1,4 м/с
• Крок дарожкі — 1,6 ± 0,1 мкм
• Шырыня пітаў — 0,4 мкм
• Глыбіня пітаў — 0,12 мкм
• Даўжыня пітаў — 0,83—3,1 мкм
• Даўжыня хвалі лазера — 780 нм
• Лікавая апертура счытвальнага аб’ектыва 0,45
• Частата дыскрэтызацыі — 44,1 кГц
• Разраднасць — 16 біт (лінейнае квантаванне)
• Хуткасць счытвання гукавой інфармацыі — 1,4112 Мбіт/с
• Агульная хуткасць счытвання інфармацыі — 1,9404 Мбіт/с
• Канальная хуткасць счытвання — 4,3218 Мбіт/с
• Канальная мадуляцыя — EFM (Пераўтварэнне 8—14)
• Карэкцыя памылак — двайны карэктуючы код Рыда-Саламона^[ru] з перамяжэннем^[ru] (CIRC), а таксама замена нескаррэктаваных памылак з дапамогай інтэрпаляцыі^[ru].
• Надмернасць — 25 %
• Максімальная працягласць запісу — 74 (99,9999%) хвіл.
• Максімальны аб’ём інфармацыі, запісанай на дыску — 0,78 Гбайт

Шэраг параметраў, непасрэдна вызначаюцца хуткасцю кручэння дыска: хуткасць счытвання і інш. — стандартызаваны з высокай дакладнасцю, але адрозніваюцца (а менавіта, больш у некалькі разоў), калі выкарыстоўваецца паскоранае капіраванне на аўдыёкасету.

У адрозненне ад аўдыёкасэты, з’яўляцца лічбавым^[ru] носьбітам інфармацыі, гэта дало магчымасць капіяваць гукавую інфармацыю на жорсткі дыск персанальнага кампутара, у тым ліку і для мэт далейшага нелегальнага распаўсюджвання з дапамогай загрузкі на вэб-рэсурсы, у пірынгавыя сеткі^[ru] і запісы неаўтарызаваных копій^[ru].

Выдаўцы пачалі распрацоўваць меры па абароне ад капіявання^[ru]. Гэтыя меры могуць ўключаць у сябе як спосабы апаратнага характару (наўмысныя памылкі), так і праграмныя. Праграмныя сродкі абароны звязаны з запускам або інсталяцыяй на ПК карыстальніка праграмнага забеспячэння, якое перашкаджае капіяванню абароненага дыска. Для таго каб карыстальнік запусціў дадзеную праграму, прымяняецца функцыя аўтазапуску аперацыйнай сістэмы^[4].

• Никамин В. А. Цифровая звукозапись. Технологии и стандарты . — СПб.: Наука и Техника, 2002. — 256 с.
• Журнал «Радио», № 11, 1987 г., с.17 — 20. (Разгледжана структурная схема прайгравальніка кампакт-дыскаў, і выкладзены прынцыпы, якія ляжаць у аснове запісу-прайграванні CD).

• How the CD was developed (англ.). news.bbc.co.uk (17 жніўня 2007). Архівавана з першакрыніцы 18 лютага 2012. Праверана 30 кастрычніка 2011.