Calentamientu global
Calentamientu global y cambéu climáticu refiérense al aumentu reparáu nos últimos sieglos de la temperatura media del sistema climáticu de la Tierra y los sos efeutos rellacionaos. Múltiples llinies de pruebes científiques amuesen que'l sistema climáticu ta caleciéndose.[1][2] Más del 90 % de la enerxía adicional llograda dende 1970 almacenóse nel sistema climáticu foi a los océanos; el restu dilió xelu y caleció los continentes y l'atmósfera.[3][nota 1] Munchos de los cambeos reparaos dende la década de 1950 nun tienen precedentes mientres décades a milenios.[4] La comprensión científica del calentamientu global tamién foi n'aumentu. Nel so quintu informe (AR5) el Grupu Intergubernamental d'Espertos sobre'l Cambéu Climáticu (IPCC) informó en 2014 que los científicos taben más del 95 % seguros que la mayor parte del calentamientu global ye causáu poles crecientes concentraciones de gases d'efeutu ivernaderu (GEI) y otres actividaes humanes (antropoxéniques).[5][6][7] Les proyeiciones de modelos climáticos resumíos en AR5 indicaron que mientres el presente sieglu la temperatura superficial global va xubir probablemente 0,3 a 1,7 °C pal so escenariu d'emisiones más baxu usando mitigación estricta y 2,6 a 4,8 °C pal mayor.[8] Estes conclusiones fueron sofitaes poles academies nacionales de ciencia de los principales países industrializaos.[9][nota 2] Los futuros cambeos climáticos y los impautos acomuñaos van ser distintos nuna rexón d'otra alredor del globu.[11][12] Los efeutos d'una medría nes temperatures globales inclúin una xubida nos nivel del mar y un cambéu na cantidá y los patrones de les precipitaciones, amás d'una probable espansión de los desiertos subtropicales.[13] Espérase que'l calentamientu seya mayor nel Árticu, col continuu retrocesu de los glaciares, el permafrost y la banquisa. Otros efeutos probables del calentamientu inclúin fenómenos meteorolóxicos estremos más frecuentes, tales como ola de calor, seques, agües enchentes y fuertes nevaes;[14] acidificación del océanu, y estinción d'especies por cuenta de cambiantes rexímenes de temperatura. Efeutos humanos significativos inclúin l'amenaza a la seguridá alimentaria pol amenorgamientu del rendimientu de colleches y la perdida d'hábitat por hinchente.[15][16] Les posibles respuestes al calentamientu global inclúin la mitigación por aciu l'amenorgamientu de les emisiones, l'adautación a los sos efeutos, construcción de sistemes resilientes a los sos efeutos y una posible inxeniería climática futura. La mayoría de los países son parte de la Convención Marco de les Naciones Xuníes sobre'l Cambéu Climáticu (CMNUCC),[17] que'l so oxetivu postreru ye prevenir un cambéu climáticu antropogénico peligrosu.[18] La CMNUCC adoptaron una serie de les polítiques destinaes a amenorgar les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu[19][20][21][22] y ayudar na adautación al calentamientu global.[19][22][23][24] Los firmantes de la CMNUCC alcordaron que se riquir grandes amenorgamientos nes emisiones[25] y que'l calentamientu global futuru tien de llindase a menos de 2,0 °C con respectu al nivel preindustrial.[25][nota 3] Cambeos térmicos reparaos   La temperatura permediu de la superficie de la Tierra aumentó alredor de 0,8 °C dende 1880.[29] La velocidá de calentamientu cuasi se dobló na segunda metá de dichu periodu (0,13 ± 0,03 ° C por década, versus 0,07 ± 0,02 °C por década). L'efeutu islla de calor ye bien pequeñu, envaloráu en menos de 0,002 °C de calentamientu per década dende 1900.[30] Les temperatures na troposfera inferior amontáronse ente 0,13 y 0,22 °C por década dende 1979, acordies coles midíes de temperatura per satélite. Los proxies climáticos demuestren que la temperatura caltúvose relativamente estable mientres los mil o dos mil años enantes de 1850, con fluctuaciones que varien regionalmente tales como'l Periodu templáu medieval y la Pequeña edá de xelu.[31] El calentamientu que s'evidencia nos rexistros de temperatura instrumental ye coherente con una amplia gama d'observaciones, acordies con lo documentáu por munchos equipos científicos independientes.[32] Dellos exemplos son l'aumento del nivel del mar por cuenta de la fusión de la nieve y el xelu y porque l'agua percima de 3,98 °C espandir al calecer (dilatación térmica),[33] el derretimiento xeneralizáu de la nieve y el xelu con base en tierra,[34] l'aumentu del conteníu oceánico de calor,[32] l'aumentu de la mugor,[32] y la precocidá de los eventos primaverales,[35] por casu, la floriamientu de les plantes.[36] La probabilidá de qu'estos cambeos pudieren asoceder por azar ye virtualmente cero.[32] EnclinosLos cambeos de temperatura varien a lo llargo del globu. Dende 1979, les temperatures en tierra aumentaron cuasi'l doble de rápido que les temperatures del océanu (0,25 ° C por década frente a 0,13 ° C por década).[37] Les temperatures del océanu aumenten más amodo que les temperatures de la tierra por cuenta de la mayor capacidá caloríca efeutiva de los océanos y porque estos pierden más calor por evaporación.[38] El hemisferiu norte ye amás naturalmente más caliente que'l hemisferiu sur debíu principalmente al tresporte meridional de calor nos océanos, que tien un diferencial d'alredor de 0,9 petavatio escontra'l norte,[39] con una contribución adicional de les diferencies d'albedu ente les rexones polares. Dende l'empiezu de la industrialización de la diferencia de temperatura ente los hemisferios amontóse debíu al derretimiento del xelu marino y la nieve nel Norte.[40] Les temperatures medies del Árticu amontáronse en cuasi'l doble de la velocidá del restu del mundu nos postreros 100 años; sicasí les temperatures ártiques amás son bien variables.[41] A pesar de que l'hemisferiu norte emite más gases d'efeutu ivernaderu que nel hemisferiu sur, esto nun contribúi a la diferencia nel calentamientu por cuenta de que los principales gases d'efeutu ivernaderu persisten el tiempu abondu pa entemecese ente los hemisferios.[42] La inercia térmica de los océanos y les respuestes lentes d'otros efeutos indireutos impliquen que'l clima puede tardar sieglos o más p'afaese a los cambeos a valir. Estudios de compromisu climáticu indiquen qu'inclusive si los gases d'ivernaderu estabilizar en niveles del añu 2000, entá asocedería un calentamientu adicional d'aproximao 0,5 °C.[43] Años más calorososNueve de los 10 años más templaos nel rexistru instrumental asocedieron dende 2000, con 2014 ye l'añu más templáu que se rexistrara. La temperatura medio de la superficie de la Tierra calecióse cerca de 0,8 grau Celsius dende 1880.[29] 2014 amás foi'l trentenu octavu añu consecutivu con temperatures sobre la media.[44] Antes de 2014, 2005 y 2010 empataren pola marca del añu más templáu, superando a 1998 solo por unes centécimas de grau.[45][46][47] Les temperatures de superficie en 1998 fueron inusualmente templaes por cuenta de que les temperatures globales vense afeutaos pol Neñu-Oscilación del Sur (ENOS) y el Neñu más fuerte nel sieglu pasáu producir mientres esi añu.[48] La temperatura global ta suxeta a fluctuaciones de curtiu plazu que se superponen a los enclinos de llargu plazu y pueden amazcarales temporalmente. La relativa estabilidá de la temperatura superficial 2002-2009, que foi bautizáu como l'hiatu del calentamientu global pelos medios de comunicación y dellos científicos,[49] ye coherente con tal incidente.[50][51] Na parte baxa de la oscilación el 2011 como añu de la Neña taba más frescu, pero entá asina foi l'oncenu añu más templáu desque empezaron los rexistros en 1880.[52] Causes iniciales de cambeos térmicos (esforzamientos esternos) Esquema del efeutu ivernaderu amosando los fluxos d'enerxía ente l'espaciu, l'atmósfera y superficie de la tierra. L'intercambiu d'enerxía espresar en vatios per metru cuadráu (W/m²). Nesta gráfica la radiación absorbida ye igual a la emitida, polo que la Tierra nun se calecer nin s'esfrez.  Esti gráficu conocíu como la Curva de Keeling amuesa l'aumentu de les concentraciones atmosfériques de dióxidu de carbonu (CO2) mientres 1958–2013. Les midíes mensuales amuesen oscilaciones estacionales con un enclín xeneral a l'alza; cada añu la máxima asocede mientres la primavera tardida del hemisferiu norte y aparra mientres la temporada de crecedera una y bones les plantes remueven daqué del CO2. _2008.svg) El sistema climáticu puede responder a cambeos nos esforzamientos esternos.[53][54] Estos pueden "emburriar" el clima na direición de calentamientu o enfriamientu.[55] Exemplos de los esforzamientos esternos inclúin cambeos na composición atmosférica (p. ex. aumentu de les concentraciones de gases d'efeutu ivernaderu), la lluminosidá solar, les erupciones volcániques y les variaciones na órbita de la Tierra alredor del Sol.[56] Los ciclos orbitales varien amodo a lo llargo de decenes de miles d'años y nel presente atopar nun enclín xeneral al enfriamientu; la que s'esperaría que conduxera escontra un periodu glacial dientro de la edá de xelu actual, pero'l rexistru instrumental de temperatures del sieglu XX amuesa un aumentu repentín de la temperatura global.[57] Gases d'efeutu ivernaderuL'efeutu ivernaderu ye'l procesu por aciu el cual l'absorción y emisión de radiación infrarroxa polos gases na atmósfera d'un planeta calecen la so atmósfera interna y la superficie. Foi propuestu por Joseph Fourier en 1824, afayáu en 1860 por John Tyndall,[58] investigóse cuantitativamente per primer vegada por Svante Arrhenius en 1896[59] y foi desenvueltu na década de 1930 hasta acabada la década de 1960 por Guy Stewart Callendar.[60] _es.png) Emisiones mundiales de gases d'efeutu ivernaderu en 2010 por sector.  Participación porcentual de les emisiones acumulaes de CO2 rellacionaes a la enerxía ente 1751 y 2012 a lo llargo de distintes rexones. Na Tierra, les cantidaes naturales de gases d'efeutu ivernaderu tienen un efeutu de calentamientu mediu d'aproximao 33 °C.[61][nota 4] Ensin l'atmósfera, la temperatura al traviés de cuasi tola superficie de la Tierra taría sol puntu de conxelación.[62] Los principales gases d'efeutu ivernaderu son el vapor d'agua (causante d'alredor de 36-70 % del efeutu ivernaderu); el dióxidu de carbonu (CO2, 9-26 %), el metanu (CH4, 4-9 %) y el ozonu (O3, 7,3 %).[63][64][65] Les nubes tamién afecten el balance radiativo al traviés de los esforzamientos de nube similares a los gases d'efeutu ivernaderu. L'actividá humana dende la Revolución Industrial amontó la cantidá de gases d'efeutu ivernaderu na atmósfera, conduciendo a un aumentu del esforzamientu radiativo de CO2, metanu, ozonu troposférico, CFC y l'óxidu nitroso. Acordies con un estudiu publicáu en 2007, les concentraciones de CO2 y metanu aumentaron nun 36 % y 148 % respeutivamente dende 1750.[66] Estos niveles son muncho más altos qu'en cualesquier otru tiempu mientres los postreros 800 000 años, periodu hasta onde se tienen datos fiables estrayíos de nucleos de xelu.[67][68][69][70] Evidencia xeolóxica menos direuta indica que valores de CO2 mayores a este fueron vistos per última vegada hai aproximao 20 millones d'años.[71] La quema de combustibles fósiles produció alredor de los trés cuartes partes del aumentu nel CO2 pola actividá humana nos postreros 20 años. El restu d'esti aumentu débese principalmente a los cambeos nel usu del suelu, especialmente la deforestación.[72] Estimaciones de les emisiones globales de CO2 en 2011 pol usu de combustibles fósiles, incluyíes la producción de cementu y la flama de gas, foi de 34 800 millones de tonelaes (9,5 ± 0,5 PgC), una medría del 54 % al respeutive de les emisiones de 1990. El mayor contribuyente foi la quema de carbón (43 %), siguíu pol aceite (34 %), el gas (18 %), el cementu (4,9 %) y la flama de gas (0,7 %).[73] En mayu de 2013, informar de que les midíes de CO2 tomaes nel principal estándar de referencia del mundu (allugáu en Mauna Loa) superaron los 400 ppm. Acordies col profesor Brian Hoskins, ye probable qu'esta seya la primer vegada que los niveles de CO2 fueren tan altos dende hai unos 4,5 millones d'años.[74][75] Mientres les últimes trés décades del sieglu XX, la crecedera del productu internu brutu per cápita y el crecedera poblacional fueron los principales impulsores del aumentu de les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu.[76] Les emisiones de CO2 siguen aumentando por cuenta de la quema de combustibles fósiles y el cambéu d'usu del suelu.[77][78] Les emisiones pueden ser atribuyíes a les distintes rexones. L'atribución de les emisiones debíu al cambéu d'usu de la tierra ye una tema revesosa.[79][80] Proyeutáronse escenarios d'emisiones, estimaciones de los cambeos nos niveles futuros d'emisiones de gases d'efeutu ivernaderu, que dependen d'evoluciones económiques, sociolóxiques, teunolóxiques y naturales inciertes.[81] Na mayoría de los escenarios, les emisiones siguen aumentando mientres el presente sieglu, ente que nunos pocu les emisiones amenórguense.[82][83] Les reserves de combustibles fósiles son abondosos y nun van llindar les emisiones de carbonu nel sieglu XXI.[84] Utilizáronse los escenarios d'emisiones, xunto col modeláu del ciclu del carbonu, pa producir estimaciones de cómo les concentraciones atmosfériques de gases d'efeutu ivernaderu podríen camudar nel futuru. Usando los seis escenarios SRES del IPCC, los modelos suxeren que pal añu 2100 la concentración atmosférica de CO2 podría llegar ente 541 y 970 ppm.[85] Esto ye un 90-250 % percima de la concentración nel añu 1750. Los medios de comunicación populares y el públicu de cutiu confunden el calentamientu global col escosamientu del ozonu, esto ye, la destrucción del ozonu estratosféricu por clorofluorocarbonos.[86][87] Anque hai unes poques árees de vinculación, la rellación ente los dos nun ye fuerte. L'amenorgamientu del ozonu estratosférico tuvo una llixera influencia escontra l'enfriamientu nes temperatures superficiales, ente que l'aumentu del ozonu troposférico tuvo un efeutu de calentamientu daqué mayor.[88]  Material particulado y sarriu El escurecimientu global, un amenorgamientu gradual de la cantidá d'irradiancia direuta na superficie de la Tierra, reparar a partir de 1961 hasta a lo menos 1990.[89] La causa principal d'esti escurecimientu ye'l material particulado producíu polos volcanes y poluciones antropogénicas, qu'exerz un efeutu d'enfriamientu pol aumentu de la reflexón de la lluz solar entrante. Los efeutos de los productos de la quema de combustibles fósiles (CO2 y aerosoles) compensáronse parcialmente ente sigo nes últimes décades, polo que'l calentamientu netu debióse al aumentu de gases d'efeutu ivernaderu distintos del CO2, como'l metanu.[90] L'esforzamientu radiativo debíu al material particulado llindar temporalmente por cuenta de la deposición húmeda que los lleva a tener una vida atmosférica d'una selmana. El dióxidu de carbonu tien un tiempu de vida d'un sieglu o más, por tanto los cambeos nes concentraciones de partícules solo van retrasar los cambeos climáticos causaos pol dióxidu de carbonu.[91] La contribución al calentamientu global del carbonu negro solo ye superada pola del dióxidu de carbonu.[92] Amás del so efeutu direutu na dispersión y l'absorción de la radiación solar, les partícules tienen efeutos indireutos sobre'l balance radiativo de la Tierra. Los sulfatos actúen como nucleos de condensación de nubes y polo tanto conducen a nubes que tienen más y más pequeñes gotitas de nube. Estes nubes reflexen la radiación solar más eficientemente que les nubes con menos y más grandes gotitas, fenómenu conocíu como'l efeutu Twomey.[93] Esti efeutu tamién provoca que les gotitas seyan de tamañu más uniforme, lo qu'amenorga'l crecedera de les gotes d'agua y fai a les nubes más reflexives a la lluz solar entrante, conocíu como'l efeutu Albrecht.[94] Los efeutos indireutos son más notables nes nubes estratiformes marines y tienen bien pocu efeutu radiativo nes nubes convectivas. Los efeutos indireutos del material particulado representa la mayor incertidume nel esforzamientu radiativo.[95] El sarriu puede esfrecer o calecer la superficie, dependiendo de si ta nel aire o depositáu. El sarriu atmosféricu absuerbe direutamente la radiación solar, lo que calez l'atmósfera y esfrez la superficie. N'árees aisllaes con alta producción de sarriu, como la India rural, tanto como'l 50 % del calentamientu de la superficie por cuenta de gases d'efeutu ivernaderu puede ser amazcaráu por nubes marrones.[96] Cuando se deposita, sobremanera sobre los glaciares o sobre'l xelu de les rexones ártiques, el menor albedu de la superficie tamién puede calecer direutamente la superficie.[97] Les influencies de les partícules, incluyíu'l carbonu negro, son más acusaos nes zones tropical y subtropical, particularmente n'Asia, ente que los efeutos de los gases d'efeutu ivernaderu son dominantes nes rexones extratropicales y l'hemisferiu sur.[98]   Actividá solarDende 1978, les radiaciones del Sol fueron midíes con precisión por satélites.[101] Estes midíes indiquen que les emisiones del Sol nun aumentaron dende 1978, polo que'l calentamientu mientres los postreros 30 años nun puede ser atribuyíu a un aumentu de la enerxía solar que llegara a la Tierra. Utilizáronse modelos climáticos pa esaminar el papel del sol nel cambéu climáticu recién.[102] Los modelos son incapaces de reproducir el rápidu calentamientu reparáu nes décades recién cuando solo tiénense en cuenta les variaciones na radiación solar y l'actividá volcánica. Los modelos son, sicasí, capaces d'asemeyar los cambeos reparaos na temperatura del sieglu 20 cuando inclúin tolos esforzamientos esternos más importantes, incluyíos la influencia humana y los esforzamientos naturales. Otra llinia d'evidencia en contra de que'l Sol sea'l causante del cambéu climáticu recién provién de reparar cómo camudaron les temperatures a distintos niveles na atmósfera de la Tierra.[103] Los modelos y les observaciones amuesen que'l calentamientu d'efeutu ivernaderu resulta nel calentamientu de l'atmósfera inferior (troposfera) pero l'enfriamientu de l'atmósfera cimera (estratosfera).[104][105] L'escosamientu de la capa d'ozonu por refrigerantes químicos tamién dio llugar a un fuerte efeutu d'enfriamientu na estratosfera. Si'l Sol fuera responsable del calentamientu reparáu, esperaríase'l calentamientu tanto de la troposfera como de la estratosfera.[106] Retroalimentación El sistema climáticu inclúi una serie de retroalimentaciones, qu'alterien la respuesta del sistema a los cambeos nos esforzamientos esternos. Retroalimentaciones positives amonten la respuesta del sistema climáticu a un esforzamientu inicial, ente que los retroalimentaciones negatives amenorguen la respuesta del sistema climáticu a un esforzamientu inicial.[107] Esiste una serie d'una serie de retroalimentaciones nel sistema climáticu, incluyíu'l vapor d'agua, los cambeos nel xelu-albedu (la cubierta de nieve y xelu afecta la cantidá que la superficie de la Tierra absuerbe o reflexa la lluz solar entrante), nubes, y los cambeos nel ciclu del carbonu de la Tierra (por casu, la lliberación de carbonu de los suelos).[108] La principal retroalimentación negativa ye la enerxía que la superficie de la Tierra irradia escontra l'espaciu en forma de radiación infrarroxo.[109] Acordies cola llei de Stefan-Boltzmann, si la temperatura absoluta (midida en kelvin) dóblase,[nota 5] la enerxía radiativa aumenta por un factor de 16 (2 a la cuarta potencia).[110] Les retroalimentaciones son un factor importante na determinación de la sensibilidá del sistema climáticu a un aumentu de les concentraciones atmosfériques de gases d'efeutu ivernaderu. Si lo demás ye constante, una sensibilidá climática superior significa que se va producir un mayor calentamientu pa una mesma medría nel esforzamientu de gas d'efeutu ivernaderu.[111] La incertidume sobre l'efeutu de les retroalimentaciones ye una razón importante del porqué distintos modelos climáticos proyeuten distintes magnitúes de calentamientu pa un determináu escenariu d'esforzamientu. Precísase más investigación pa entender el papel de les retroalimentaciones de les nubes[107] y del ciclu del carbonu nes proyeiciones climátiques.[112] Les proyeiciones del IPCC que figuren nel rangu de "probable" (probabilidá mayor que'l 66 %, basáu na opinión d'espertos)[5] pa los escenarios d'emisiones escoyíes. Sicasí, les proyeiciones del IPCC nun reflexen tola gama d'incertidume.[113] L'estremu inferior del rangu de "probable" paez tar meyor llindáu que l'estremu superior del rangu de "probable".[113] Modelos climáticos Los cálculos del calentamientu global preparaos n'o enantes de 2001 a partir d'una gama de modelos climáticos nel escenariu d'emisiones SRES A2, que asume que nun se tomen midíes p'amenorgar les emisiones nun desenvolvimientu económicu regionalmente estremáu.  Los cambeos proyeutaos na media añal térmica del aire en superficie dende finales del sieglu XX hasta mediaos del sieglu XXI, basáu nun escenariu d'emisiones moderaes (SRES A1B).[114] Esti escenariu asume que nun s'adoptarán polítiques futures pa llindar les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu. Creitu de la imaxe: NOAA GFDL.[115] Un modelu climáticu ye una representación computarizada de los cinco componentes del sistema climáticu: atmósfera, la hidrosfera, la criosfera, la superficie terrestre y la biosfera.[116] Tales modelos basar en disciplines científiques como la dinámica de fluyíos, termodinámica, según los procesos físicos tales como la tresferencia de radiación. Los modelos tienen en cuenta diversos componentes, como'l movimientu llocal del aire, la temperatura, les nubes y otres propiedaes atmosfériques; la temperatura, salín y circulación del océanu; la capa de xelu en tierra y mar; la tresferencia de calor y el mugor del suelu y la vexetación a l'atmósfera; procesos químicos y biolóxicos; la variabilidá solar y otros. Anque los investigadores traten d'incluyir tantos procesos como seya posible, les simplificaciones del sistema climáticu real son inevitables por cuenta de les restricciones del poder computacional disponible y les llimitaciones na conocencia del sistema climáticu. Los resultaos de los modelos tamién pueden variar por cuenta de distintos ingresos de gases d'efeutu ivernaderu y la sensibilidá climática del modelu. Por casu, la incertidume les proyeiciones de 2007 del IPCC ye causada por (1) l'usu de múltiples modelos con distintos sensibilidaes a les concentraciones de gases d'efeutu ivernaderu,[113] (2) l'usu de distintes estimaciones de les emisiones humanes futures de gases d'efeutu ivernaderu y[113] (3) la non inclusión de nenguna emisión adicional debida a retroalimentaciones climátiques nos modelos usaos pol IPCC pa preparar el so informe, esto ye, les emisiones de gases d'efeutu ivernaderu procedentes del permafrost.[117] Los modelos nun presuponen que'l clima va calecese debíu al aumentu de los niveles de gases d'efeutu ivernaderu. Sicasí, los modelos predicen cómo los gases d'efeutu ivernaderu van interactuar cola tresferencia de radiación y otros procesos físicos. Unu de los resultaos matemátiques d'estes ecuaciones complexes ye una predicción sobre si va asoceder calentamientu/enfriamientu o non.[118] La investigación recién llamó especial atención a la necesidá de perfeccionar los modelos con respectu al efeuto de les nubes[119] y el ciclu del carbonu.[120][121][122] Los modelos tamién s'utilicen p'ayudar a investigar les causes del cambéu climáticu recién al comparar los cambeos reparaos a los que los modelos proyeuten de diverses causes naturales y d'orixe humanu. Anque estos modelos nun atribúin inequívocamente el calentamientu que se produció a partir d'aproximao 1910 a 1945 a yá seya variación natural o efeutos humanos, sí indiquen que'l calentamientu dende 1970 ta apoderáu poles emisiones de gases d'efeutu ivernaderu producíos pol home.[56] El realismu físicu de los modelos probar por aciu l'exame de la so capacidá p'asemeyar climes contemporáneos o pasaos.[123] Los modelos climáticos producen una bona correspondencia a les observaciones de los cambeos globales de temperatura mientres el sieglu pasáu, pero nun asemeyen tolos aspeutos del clima.[124] Non tolos efeutos del calentamientu global predicir con exactitú polos modelos climáticos utilizaos pol IPCC. El destemple árticu reparáu foi más rápidu que'l predichu.[125] La precipitación aumentó proporcional al mugor atmosférico y polo tanto muncho más rápido que lo predicho polos modelos climáticos.[126][127] Dende 1990, el nivel del mar tamién aumentó considerablemente más rápidu que lo que los modelos predixeron que fadría.[128] Efeutos ambientales reparaos y esperaos-es.png) La "detecci | ||||||||||||
