Consonant

Una consonant^[1] (d'o latín consŏnans, -antis, participio activo de consonāre, estar en harmonía) ye un soniu d'as luengas orals orichinau por o zarre u estreitamiento d'o tracto vocal por acercamiento u contacto d'os organos d'articulación de manera que cause una turbulencia audible. Ye un d'os dos tipos basicos de soniu d'a parla, chunto a las vocals.

La palabra consonant proviene d'a radíz oblicua d'o latín cōnsonant-, de cōnsonāns 'sonando chuntos', un calco d'o griego σύμφωνον sýmphōnon (plural sýmphōna, σύμφωνα).^[2]

O termin consonant proviene d'o latín y se referiba a «sonar chunto con» u «sonar con», estando a ideya tradicional que as consonants no teneban soniu en sí mesmas, ya que nomás podeban apareixer chunto a una vocal. Manimenos existen luengas a on i hai silabas y mesmo palabras enteras que careixen de tot de vocals. Agora, iste resultau pareixe deber-se a o desarrollo lingüistico a o largo d'o tiempo. Cuantos estudios y mesmo diccionarios etimolochicos enforteixen isto, facilitando as formas de palabras anteriors a dito desarrollo. Ye decir, o feito de que cualques palabras contemporanias, por eixemplo en idiomas eslavos, pareixcan careixer de vocals, no significa que istas no les sigan intrinsecas. En lingüistica moderna se definen as consonants en termins de constricción d'o tracto vocal, sin que tiengan necesariament que acompanyar a una vocal.

Encara que cada idioma tien as suyas propias consonants, muitas d'istas coinciden debiu a la influyencia d'o griego antiguo, d'o que surchioron os alfabetos latino y cirilico y as suyas variants pa cada idioma (alfabeto aragonés):

Β Γ Δ Ζ Θ Κ Λ Μ Ν Ξ Π Ρ Σ Τ Φ Χ Ψ

B C D F G K L M N Ñ P Q R S T V W X Y Z

Б В Г Д Ж З К Л М Н П Р С Т Ф Х Ц Ч Ш Щ

Ya que o numero de consonants en as luengas d'o mundo ye muito mayor que o numero de letras pa consonants disponibles en cualsiquier alfabeto, os lingüistas han planteyau sistemas como l'Alfabeto Fonetico Internacional pa designar un unico signo a cada consonant identificada en as luengas d'o mundo.

Toda consonant queda caracterizada foneticament por un conchunto de rasgos distintivos. En as luengas d'o mundo s'han trobau toz istos rasgos distintivos (encara que no en todas as luengas toz istos rasgos son siempre relevants):

• O modo d'articulación, d'alcuerdo con como ye obstruida a corrient d'aire; seguntes iste rasgo as consonants se dividen en nasals, obstruyents (fricativas, africadas y oclusivas) y aproximants.
• O punto d'articulación seguntes o puesto d'o tracto bucal a on se produce a obstrucción d'a corrient d'aire. Seguntes iste rasgo se dividen en labials, coronals, dorsals, radicals y glotals.
• O modo de fonación que tien que veyer con como as cuerdas vocals vibran mientres l'articulación d'o soniu, d'alcuerdo con iste rasgo as consonants pueden estar sonoras u xordas.
• O VOT («voice onset time») que tien que veyer con o tiempo de retraso d'a fonación, d'alcuerdo a iste rasgo tenemos aspiradas y no aspiradas.
• O mecanismo d'a corriente de aire, que clasifica a las consonants en pulmonars egresivas, echectivas, clics y implosivas.
• A largaria u cheminación, que afecta especialment a la duración d'as mismas.
• A fuerza articulatoria que las divide en tensas u laxas.

• Vocal